Waar het na deze uitslag om draait bij de landelijke partijen

BBB De BBB-zege is een afstraffing van het kabinet-Rutte IV

In haar eentje staat partijleider Caroline van der Plas buiten nog even te roken, vijf minuten voor de eerste exitpoll. Dan is het tijd. Binnen krijgt ze een groen BBB-vest aangereikt en ze loopt de zaal vol partijleden en journalisten in, in Bathmen, Overijssel. En dan verandert Caroline van der Plas van eenmansfractie in de Tweede Kamer in een machtsfactor van betekenis in politiek en bestuurlijk Nederland.

In Noord-Holland, hartje Randstad, lijkt de BoerBurgerBeweging al direct de grootste te worden met 9 van de 55 zetels. Dan volgen de exitpolls van provincies buiten de Randstad waarin BBB met overmacht wint: Overijssel (17 van de 47 zetels) en Noord-Brabant (12 van de 55 zetels). Van der Plas slaat haar handen voor haar ogen, staat overdonderd met rode wangen in de mensenmassa.

De dj begint, als ook de exitpoll voor de Eerste Kamer er is: volgens de peiling die Ipsos bij de uitgang van stembureaus in het hele land heeft gehouden lijkt het erop dat het blok GroenLinks-PvdA en BBB allebei 15 zetels halen. Daarmee zouden ze beiden de grootste fracties zijn.

Plattelandspartij

Van der Plas wordt belaagd door media, beveiligers staan er gespannen bij. Het gaat om veel meer dan boeren en stikstof, zegt ze voor de camera. „De mensen willen het platteland behouden, hun tradities. Die willen al die gekkigheid uit de stad niet.”

De BBB-zege is een afstraffing voor het kabinet-Rutte IV, een roep om andere politiek en andere leiders. Het zal druk zetten op het stikstofbeleid en de verhoudingen tussen het Rijk en de provincies, die dit beleid moeten uitvoeren. BBB heeft ook een fundamenteel andere visie op landsbestuur. De ‘partij van en voor het platteland’ gelooft niet in dwang vanuit Den Haag, maar in regie vanuit regio’s.

Met moeite probeert het kabinet juist regie te hernemen voor grote ingrepen tot 2050 en verder: verduurzaming van de landbouw, grootschalige woningbouw, de energietransitie, aanpassing van het landschap aan klimaatverandering. De vraag is hoe BBB zich opstelt bij de aansturing van deze uitdagingen voor de toekomst.

Nu zal BBB eerst moeten laten zien dat het lukt een stabiele partij op te bouwen en de machtsbasis uit te breiden, ook in de Tweede Kamer. „Deze uitslag betekent dat wij van een peuter in één keer volwassen zijn geworden”, zei ambtelijk secretaris Henk Vermeer. Maar BBB gaat niet direct in Den Haag aan de slag; eerst viert de partij de winst met een lunch op het partijkantoor in Colmschate, nabij Deventer. Van der Plas sloot haar speech woensdagavond af met een verwijzing naar die van FVD-leider Thierry Baudet in 2019. „Ik wil alleen zeggen dat de koe van Salland zijn poten spreidt over het weiland.”

Eppo König

VVD Het gaat alleen maar over BBB

Als premier, twaalf jaar lang, heeft VVD’er Mark Rutte alleen nog maar overwinningstoespraken gehouden, al zat hij met die van vier jaar geleden, ook bij de Provinciale Statenverkiezingen, achteraf fout: toen had Forum voor Democratie de VVD verslagen. Nu is er geen twijfel meer mogelijk: de VVD heeft verloren en Rutte kan niet anders dan dat toegeven.

Om tien over tien komt hij onder een bemoedigend applaus het podium op, in grand café Moeke in Den Bosch, waar de VVD de uitslagenavond houdt, en zegt hij: „Wat een bijzondere avond weer en ik wil natuurlijk beginnen met felicitaties aan Caroline van der Plas. Ze heeft het fantastisch gedaan.” En hij zegt: „Dit is niet de uitslag waar wij op hoopten. We hadden winst gewild, we zijn een half procent gedaald, maar we zijn nog steeds een grote partij.” De VVD staat klaar om in alle provincies mee te besturen, zegt hij ook, want de VVD „neemt zijn verantwoordelijkheid”.

Maar hoe nu verder?

Na de eerste exitpoll, van Noord-Holland, om negen uur, slaan de VVD’ers aan het rekenen. Het verlies valt nog mee. De VVD gaat van negen naar 8 zetels, BBB krijgt er 9, daar valt mee te leven. Maar na de exitpoll van Overijssel en daarna Noord-Brabant verdwijnt alle hoop. Om tien uur staat de VVD op 10 zetels in de Eerste Kamer en BBB op 15. Opeens wordt er niet meer gepraat over linksom of rechtsom meerderheden vinden in de Eerste Kamer. Het gaat alleen nog maar over BBB. Rutte zegt na zijn speech, met een strak gezicht, tegen journalisten dat de coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie vast wel „stabiel” zal kunnen blijven: „Het zijn vier partijen die hun verantwoordelijkheid nemen. We moeten het nog zien natuurlijk, maar ik denk dat het kan.” Hij verwacht dat gevoel van verantwoordelijkheid ook van Van der Plas. „Anders doe je niet mee aan verkiezingen.”

Eerder op de avond zegt Christianne van der Wal, VVD-minister voor Natuur en Stikstof, dat de coalitie „moeilijke dossiers” heeft „waar we mee verder moet een komen”. „Ik begrijp wel dat we dan niet altijd applaus en bloemen krijgen.”

Hoe het verder moet met haar stikstofplannen, waar BBB zich tegen verzet? „We hebben geen keus, we moeten ermee doorgaan. Als we wél keus hadden, konden we wat flexibeler zijn. Maar dat kunnen we ons niet veroorloven.”

Edith Schippers, lijsttrekker voor de Eerste Kamer, is alleen aan het begin van de avond in Moeke. Net voordat de eerste exitpolls naar buiten komen, gaat ze met de hele VVD-top naar een zaaltje boven. Ze staat eind van de avond aan de bar.

Jannetje Koelewijn en Petra de Koning

CDA ‘De plannen waren onvoldoende en te laat’

Het kon alleen maar meevallen. De peilingen lieten al weken rode cijfers zien, de afgelopen dagen hadden CDA’ers zichzelf, elkaar en de buitenwereld al keer op keer voorbereid op een groot verlies.

En toch viel het tegen. In de hal van het partijkantoor van het CDA, in Den Haag, is de ontluistering woensdagavond groot als de exitpolls vanaf negen uur binnenrollen. De ministers Hugo de Jonge en Karien van Gennip staan vooraan, met vol zicht op de tv waar de vakjes achter het CDA alleen maar rood kleuren. Verlies. Eerst Noord-Holland, een halvering. De mondhoeken van Hugo de Jonge gaan omlaag, en dat gebeurt weer als de winst van BBB klinkt: vanuit het niets 9 zetels. Het gebeurt weer bij de tweede exitpoll. In Overijssel: meer dan een halvering. BBB bijna vijf keer zo groot, vanuit het niets. En in Noord-Brabant, bijna twee derde minder zetels.

Een half uur na de voorlopige uitslag voor de Eerste Kamer, het CDA zou daar 4 van de 9 zetels verliezen, spreekt Hoekstra zijn „beste CDA-vrienden” toe. Hij heeft het over een „aardverschuiving die we in jaren niet gezien hebben”, en ook over een „buitengewoon bittere pil” voor het CDA. „Laat ik beginnen met BBB van harte feliciteren, want wat zij hebben laten zien is heel erg knap.”

Wat meteen opvalt: Hoekstra heeft het over „ónze verantwoordelijkheid om het vertrouwen terug te winnen”. Hij heeft het steeds over „wij” als hij zegt dat het CDA dat „straat voor straat, huis voor huis” moet doen. Met andere woorden: Wopke Hoekstra is niet van plan zelf op te stappen. „Ik heb die verantwoordelijkheid genomen, twee jaar geleden, toen er een dringend beroep op me gedaan werd. Ik ga daarmee door”, zegt hij desgevraagd.

Voor het CDA is de voorlopige uitslag buitengewoon pijnlijk. In een verkiezing die voor een groot deel ging over een kloof tussen stad en platteland, en tussen een deel van de samenleving en de politiek, lijden de christen-democraten een diep verlies. CDA’ers zeggen graag dat ze een van de laatste brede volkspartijen zijn, die nog in staat is om verschillende groepen te verbinden. De campagne van het CDA ging grotendeels over het tegengaan van polarisatie. Maar de kiezer blijkt zich meer thuis te voelen bij andere partijen voor het antwoord op precies die thema’s.

Hoe dat kan? Hoe het CDA het vertrouwen dan terug wil winnen? Wat de partij niet goed heeft gedaan? Woensdagavond zei Hoekstra dat hij daar „nu geen analyse” over kon geven. Campagneleider en Tweede Kamerlid Derk Boswijk deed dat wel. „De campagne”, zei hij, „was inhoudelijk”. Het CDA had een plan gepresenteerd om ongelijkheid in de regio terug te dringen. Boswijk: „Maar het is onvoldoende en te laat geweest.”

Lamyae Aharouay

PVDA/GROENLINKS Goed nieuws voor het samenwerkingsproject

Bij de gezamenlijke uitslagenavond van GroenLinks en PvdA kan even na tien uur toch uitbundig worden gejuicht. De exitpoll voor de Eerste Kamer voorspelt dat de twee linkse partijen, die na de verkiezingen in de senaat een gezamenlijke fractie vormen, samen 15 zetels scoren.

GroenLinks zou 8 zetels behouden, de PvdA zou er eentje winnen en stijgt van zes naar zeven. Als de exitpoll klopt, haalt de linkse combinatie in de senaat evenveel zetels als de BoerBurgerBeweging. Daarmee is het doel van de campagne geslaagd: de VVD is verslagen, GroenLinks/PvdA de – gedeeld – grootste fractie.

Aan het begin van de avond wordt de dj al aangekondigd. GroenLinks en PvdA gaan hoe dan ook een feestje vieren, omdat ze terugkijken op een geslaagde gezamenlijke campagne, zo is de consensus. GroenLinksers geven complimentjes aan PvdA-leider Attje Kuiken, PvdA’ers zijn vol lof over GroenLinks-leider Jesse Klaver.

Zorgen over BBB

Toch zijn er ook zorgen over de grote winst van BBB. Een man in het publiek spreekt van „een Fortuyn-achtige overwinning”, Leden van GroenLinks en PvdA houden de handen in het haar of voor hun mond als voorspeld wordt dat BBB in Overijssel 30 procent van de stemmen krijgt.

Een grote opsteker is dat GroenLinks en PvdA samen net groot genoeg lijken te worden om de verliezende coalitie samen aan een meerderheid in de Eerste Kamer te helpen. De 15 linkse zetels zouden net genoeg zijn voor een minimale meerderheid van 39 zetels – voor een meerderheid zijn er 38 nodig. GroenLinks en PvdA hopen straks in de nieuwe Eerste Kamer een steviger machtsblok te vormen en denken hoge eisen te kunnen stellen aan het kabinetsbeleid, bijvoorbeeld rond de begroting en het klimaatbeleid. Het kabinet-Rutte IV zal voor belangrijke wetgeving nog afhankelijker zijn van steun van de oppositie, en lijkt op de inhoud makkelijker zaken te kunnen doen met GroenLinks en PvdA dan met nieuwkomer BBB, dat het kabinetsbeleid rond bijvoorbeeld stikstof radicaal afwijst.

In zijn speech na afloop noemt Klaver het „ongelofelijk bijzonder” om voor het eerst samen met de PvdA een verkiezingsoverwinning te vieren. Hij en Attje Kuiken beloven dat ze de komende tijd alles op alles zullen zetten om het kabinet „linksom” te dwingen in de Eerste Kamer. Voor het samenwerkingsproject van GroenLinks en PvdA lijkt de uitslag goed nieuws: de twee hebben bewezen dat ze samen zetels kunnen winnen. Met name bij de PvdA zal dat als een opluchting voelen.

Pim van den Dool

FVD Baudet wil ‘onverstoorbaar’ door met FVD, ondanks groot zetelverlies

Om 22:30 uur klimt FVD-leider Thierry Baudet in Hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee het podium op. Zijn partij is bij de Provinciale Statenverkiezingen gedecimeerd, maar Baudet lijkt daar vrede mee te hebben. „We moeten de bevolking meer tijd gunnen”, zegt hij. En bovendien: „We handhaven onszelf in alle provincies. Ons geluid blijft gehoord. We hebben bruggenhoofden overal in het land.” Hij noemt dat prachtig en een goed begin. „Wij gaan onverstoorbaar door. Dat is de enige keuze.” Wíj zien het al, zegt hij, en onze landgenoten nog niet. „We zullen ze met geduld blijven verwelkomen.”

In elk van de drie provincies waarover de NOS exitpolls uitzendt, Noord-Holland, Overijssel en Noord-Brabant, zakt FVD naar één zetel. In de Eerste Kamer ziet het ernaar uit dat FVD twee zetels overhoudt van de twaalf die de partij vier jaar geleden won. Na afsplitsingen in de afgelopen vier jaar bleef Eerste Kamer-lijsttrekker Johan Dessing in zijn eentje over. Het enige goede nieuws van deze avond is, vindt Dessing, dat hij nu niet meer de enige FVD’er in de Eerste Kamer is.

Dat FVD geen stemmen trok, komt volgens Baudet door de media, die volgens hem drie jaar lang geen aandacht schonken aan zijn partij. Eerder hintte de partij erop dat er mogelijk verkiezingsfraude zou worden gepleegd om FVD buiten Provinciale Staten en de Eerste Kamer te houden. Maar daar heeft Baudet het op de verkiezingsavond niet over. Hij vertelt over alle initiatieven van FVD, zoals Forumland. „Wij bouwen aan zoiets moois. Ik ben jullie zo dankbaar,” spreekt hij de zaal toe, „dat jullie ook uit de The Matrix [film waarin de wereld een schijnwereld blijkt te zijn, red.] zijn gestapt.”

Wat de pijn voor FVD verzacht: maar één partij wint echt flink deze verkiezingen. Tom Russcher, nummer 4 op de kandidatenlijst voor de Eerste Kamer en partijwoordvoerder, hóópt dat die winnende partij, BBB, het echte geluid van de boeren gaat vertolken, maar hij twijfelt daar wel aan. Want BBB erkent dat er een stikstofprobleem is, in tegenstelling tot FVD. „Met BBB is het uitstel van executie voor de boeren, ben ik bang. Wij hadden écht voor hun voortbestaan gestreden.”

Marko de Haan

SP Exitpoll Noord-Brabant is voor SP meevaller op teleurstellende avond

Op het partijkantoor van de SP in Amersfoort is weinig gejuich te horen. Er worden meerdere pogingen gedaan om de sfeer erin te houden. Zo is Get Lucky via de speakers te horen en wordt er midden op de avond op het podium een verzoek gedaan: „Blijf vooral hangen. Of zingen. Of zitten, staan.”

De socialisten zijn overwegend teleurgesteld en hadden op meer gehoopt. Zodra de uitslag van de derde exit poll – die van Noord-Brabant – bekend is, begint men te klappen, te joelen en te lachen. Het aantal zetels van de SP lijkt in de provincie gelijk te blijven, een kleine meevaller op een teleurstellende avond.

De SP lijkt volgens de prognose uit te komen op drie zetels in de Eerste Kamer. De partij heeft er nu vier. „Het geeft in ieder geval een signaal dat we niet op winst hoeven te rekenen”, zegt Tweede Kamerlid Bart van Kent. Hij heeft de hoop dat zijn partij op zijn minst de vier zetels in de senaat vast kan houden.

En dus weet de Socialistische Partij opnieuw niet te winnen. Bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019 zakte de partij al van 9 naar 4 zetels in de Eerste Kamer. Aan het einde van de avond wordt de partij toegesproken door partijleider Lilian Marijnissen: „Het is niet wat we hadden gehoopt.” De hele uitslag ziet Marijnissen als „een dikke middelvinger naar de gevestigde orde in Den Haag”.

Vita van Lennep

PVV De wederopstanding van de PVV kwam er niet

De strijd om de proteststem heeft hij niet gewonnen, concludeerde Geert Wilders woensdagavond. Op de gang van de Tweede Kamer deed hij tegenover een handjevol journalisten een poging tot optimisme. Hij complimenteerde Caroline van der Plas, die met haar BBB „als een komeet is binnengekomen”.

Van der Plas was een concurrent, erkende Wilders, die altijd ook een beetje politiek analist speelt op verkiezingsavonden. „Ze heeft heel veel proteststemmen binnengehaald.” En het hoofdthema was háár thema: „Het was: stikstof hier, stikstof daar.” Wilders: „Daar is bijna niet tegenop te boksen.” En dat de coalitie was afgestraft, was het échte nieuws, zei hij.
Toch kon Wilders niet anders dan ontevreden zijn. Het had de wederopstanding van de PVV moeten worden. Die kwam er niet – door datzelfde BBB. Vier jaar geleden leek de zegetocht van Forum voor Democratie het begin van het einde van de politieke carrière van Geert Wilders in te luiden. Toen moest de PVV in de slotweken van de campagne toezien hoe FVD uit het niets langszij kwam en de grootste werd op de rechts-populistische flank.

Wilders leek uit het veld geslagen, helemaal toen zijn partij een paar maanden later bij de Europese Parlementsverkiezingen nog slechter scoorde en uit het parlement verdween. Maar hij herpakte zich. Ondanks de corona-pandemie, waarin Wilders als criticus van de gevestigde orde met moeite een positie vond. En ook ondanks nieuwe onthullingen rond Tweede Kamerlid Dion Graus.
Het afgelopen jaar dook de PVV weer met regelmaat op in peilingen als tweede partij. Met de hoge inflatie en de terugkeer van de asiel- en migratiediscussie naar het politieke debat wist Wilders de thema’s naar zich toe te trekken. Begin dit jaar kleurde een peiling van Maurice de Hond op tal van plekken PVV-blauw: ook in middelgrote steden zou de PVV weleens de grootste kunnen worden. PVV’ers raakten opgetogen, Wilders lette erop tijdens zijn campagne: ook naar Oss, ook naar Tiel.

En toch ging het mis. Weer zag de PVV een nieuwe concurrent langszij komen, verlies lijkt waarschijnlijk, groei uitgesloten. Daarmee verpietert ook de hoop van PVV’ers die hoopten dat een serieuzere rol voor hun partij in het verschiet lag.

In Limburg werd de afgelopen weken de deur opengezet voor een plekje in het college. In andere provinciehuizen zal de PVV, veroordeeld tot de oppositie, verder marginaliseren. Zoals dat gaat bij verliezers, zal de PVV zich afvragen hoe dit kon: weer verliezen, weer verrast worden. En toch is de PVV niet als andere verliezers: aan het leiderschap van Geert Wilders zal niet getwijfeld worden. Dat gebeurt nooit. Het enige lid blijft ook de enige mogelijke leider.

Rik Rutten

D66 D66 had gerekend op veel groter verlies

Wie alleen op het gehoor afgaat op de bijeenkomst van D66 – in een bovenzaaltje van het Utrechtse theater TivoliVredenburg – kan daar niet echt uit opmaken wat hier gebeurt. Een feestje? Een afscheid? De driehonderd borrelende partijgenoten hebben het best gezellig, maar het enthousiasme druipt er niet van af.

Bij het gezamenlijk kijken naar de eerste exitpolls wordt er niet gejoeld en niet gefloten. Er klinkt slechts „oohhh” of „holy shit” als blijkt dat de BoerBurgerBeweging verreweg de grootste partij wordt in drie provincies en dus ook in de Eerste Kamer.

Over de eigen uitslag heerst berusting: met volgens de exitpoll één zetel minder in de senaat (van 7 naar 6) lijkt het verlies dat sommige peilbureaus hadden voorspeld behoorlijk mee te vallen. Paul van Meenen, lijsttrekker voor de Eerste Kamerverkiezing, nipt rustig van zijn witte wijn als hij die score in beeld krijgt. Reageren doet hij om 22.00 uur nog niet. „Eerst komt Sigrid”, verwijst hij naar zijn partijleider. Sigrid Kaag stapt even voor half elf het podium op. Ze houdt het kort en oogst beleefd applaus. „Als we met zes zetels in de Eerste Kamer komen, kunnen we heel tevreden zijn.” Ook zij had gerekend op een veel groter verlies.

Ze gaat in haar toespraak niet in op de gevolgen van de electorale aardverschuiving in de provincies en de senaat voor het kabinetsbeleid. Ze roemt de campagne die D66 heeft gevoerd, „die bij ons past. Met een progressieve agenda voor het héle land, voor iedereen in Nederland. We gaan moedig door.”

In provinciebesturen zal met de grote doorbraak van BBB die progressieve agenda op het spel komen te staan, zeker als het gaat om stikstofbeleid waar D66 zo nadrukkelijk campagne voor heeft gevoerd. De bestuurlijke schade op landelijk niveau lijkt mee te vallen. De vier coalitiepartijen zien de positie in de Eerste Kamer weliswaar flink slinken, maar het kabinet-Rutte IV zou de ambitieuze agenda over stikstof en klimaat wellicht over links erdoor kunnen krijgen. Tweede Kamerlid Joost Sneller: „Ik hoop dat VVD en CDA na hun rug recht houden en de agenda voor stikstof en klimaat gewoon willen blijven uitvoeren.”

Philip de Witt Wijnen

JA21 JA21 blij met drie zetels in de Eerste Kamer

Het optimisme van JA21 is al aan het begin van de avond voelbaar. De zaal in het historische pand van Podium Azijnfabriek in Den Bosch is al snel gevuld. Mensen – vooral mannen – staan in de zaal met elkaar te praten. Tussen de discoballen en kroonluchters kijkt iedereen verwachtingsvol naar één van de drie grote schermen waarop de NOS Nederland Kiest uitzendt. Door de zaal gonzen verschillende cijfers. Een delegatie van fractievertegenwoordigers uit Amsterdam zet in op vijf zetels in de Eerste Kamer. „We zijn optimistisch.”

Bij elk verlies van een andere partij stijgt er gejuich op. In een afgeladen zaal kijken JA21-leden soms met open mond naar de uitslagen van de winnende partijen. De grote winst van BBB komt binnen. „Het zal wel stil zijn bij D66!”, roepen lijsttrekker voor de Eerste Kamer Annabel Nanninga en partijleider Joost Eerdmans in hun speeches.

JA21 heeft met de fractie-Nanninga steun van zeven Eerste Kamer-leden. Toch worden de drie zetels die de partij nu lijkt te krijgen niet zuur ontvangen. „Tegenover de BBB-golf staat het huis van JA21 met drie zetels”, zegt Nanninga op het podium. Tweede Kamerlid Nicki Pouw-Verweij is teleurgesteld. „Ik vind het jammer, er had er nog wel een van mij bij gemogen.” En het verlies van Forum voor Democratie? Niemand begint er uit zichzelf over. Maar als Pouw-Verweij er naar wordt gevraagd: „Liever deze zetels naar BBB dan naar Forum voor Democratie.”

De zege van BBB doet Eerdmans terugdenken aan zijn tijd bij de LPF. ,,Dit is overduidelijk een uiting van onvrede in het land. De knop van het stikstofbeleid moet echt om” zegt Joost Eerdmans. „Ik heb Fortuyn meegemaakt, en dit lijkt er op.”

Iris Verhulsdonk

Volt Volt bereikte met onopvallende campagne een grote kiezersgroep

De rust en bedeesdheid die partijleider Laurens Dassen meestal uitstraalt, is de succesformule van Volt gebleken. Onder de radar wist de partij als één van de weinige opvallende winst te boeken. Als de prognoses kloppen, dan komt de partij met twee zetels de Eerste Kamer binnen, en weet ze in veel provincies zetels te bemachtigen. Dat lukte de pan-Europese partij met een campagne die, een beetje onopvallend door het geweld van VVD, BBB en de linkse partijen, een grote kiezersgroep bereikte. Laurens Dassen, die het succes met zijn partijgenoten vierde in NEEL achter LE:EN in Utrecht, zegt: „Gevestigde partijen waren bezig met het creëren van schijntegenstellingen. Wij zochten juist naar oplossingen, dat sprak veel kiezers aan. De samenleving snakt naar een verhaal waarin niet alles zwart-wit is.”

Volt wil niet links of rechts zijn, dat zien ze als oude politiek, maar stemt in de praktijk meestal mee met het linkse en links-liberale deel van de Tweede Kamer. Het is een partij die zich onderscheidt met een no drama-strategie: ze zetten zich af tegen populisme, tegen politieke spelletjes of machtspolitiek. De kwestie rondom Tweede Kamerlid Nilüfer Gündogan, die vorig jaar eindigde in haar gedwongen vertrek, was daarom extra pijnlijk voor Volt: het stond voor alles wat ze níet wilden zijn. Maar de rust is teruggekeerd, en Laurens Dassen kan tevreden constateren dat zijn partij straks op alle bestuurlijke niveaus is vertegenwoordigd: lokaal, in de provincies, in de Eerste en Tweede Kamer, en in Europa.

In de Eerste Kamer kan Volt in een versnipperd politiek landschap de coalitie aan meerderheden helpen. In ruil daarvoor kan Volt extra gewicht geven aan de eigen onderwerpen, zoals digitalisering, de energietransitie en meer op Europese samenwerking gericht beleid. Dassen: „En we gaan proberen via de Eerste Kamer de schoollunches gratis te maken.”

Guus Valk

ChristenUnie Dankbaar voor honderdduizenden stemmen

Als de exitpoll voor de Eerste Kamer bekend wordt gemaakt, klinkt er gejuich bij de ChristenUnie, bijeen in Utrecht. De partij lijkt een van de vier zetels te verliezen, beter dan waarvoor werd gevreesd (een verlies van twee zetels).

„De verwachtingen zijn gewoon niet hooggespannen”, vat Tweede Kamerlid Pieter Grinwis vlak voor de eerste exitpolls het sentiment op de uitslagenavond in Utrecht samen. „Stel, er blijft maar één zetel over in de Eerste Kamer: dan zou ik teleurgesteld zijn.”

Fractieleider Mirjam Bikker is dankbaar, zegt ze: dankbaar voor de „honderdduizenden mensen die hun stem hebben uitgebracht op de ChristenUnie”. Bikker ziet nu voor de partij een opdracht in „het overbruggen van tegenstellingen in de samenleving, in plaats van er in te blijven hangen”.

Minister Piet Adema (Landbouw) feliciteert BBB met de winst: „Ik hoop dat er ook goede afspraken gemaakt kunnen worden met BBB.” Voor de reductie van stikstof, iets waar zijn collega-minister Van der Wal over gaat, „zijn we uiteindelijk afhankelijk van de provincies, dus we zullen moeten samenwerken”.

De verkiezingen waren de eerste grote uitdaging voor Mirjam Bikker als partijleider. Haar voorganger Gert-Jan Segers vertrok twee maanden geleden, hij was sinds 2015 de leider van de partij. Een grote klus voor Bikker, maar ze heeft niet het gevoel dat machtswisseling te kort voor de verkiezingen plaatsvond. „Ieder moment heeft zijn eigen ingewikkeldheden, ik ben daar niet enorm op aan het reflecteren.”

Hanna Hosman

Partij voor de Dieren Gejuich en dan valt het stil

De Partij van de Dieren groeit iets (van drie naar vier zetels, volgens de eerste landelijke exitpoll), maar ziet ook dé politieke tegenpool van deze campagne, de BoerBurgerBeweging, dik winnen. De zaal, in het luxueuze Park Hotel in Den Haag, joelt en klapt opgelucht bij de verwachte zetelwinst in de provincie Noord-Holland. Dan valt de zaal stil, als de exitpoll van Overijssel binnenkomt. „Wat?” roept een partijlid, met zijn handen voor zijn mond.

De teleurstelling over de groei van BBB lijkt het succes van de PvdD bij de aanwezigen wat te overstemmen. Ook Xenia Minnaert, leider van jongerenorganisatie Pink, kijkt bedrukt. „Ik vraag me af hoeveel je wint als BBB zo groot is. BBB staat zo ver van ons af. In hoeverre kan je een betere planeet realiseren met een partij die klimaatverandering niet serieus neemt?”

Rosa Uijtewaal