De Senegalese tirailleurs stierven voor én door Frankrijk

Posted on March 14, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Tirailleurs Tienduizenden West-Afrikaanse soldaten vochten in beide Wereldoorlogen in Europa aan de zijde van kolonisator Frankrijk. Nog altijd strijden hun nabestaanden om erkenning.

Eva Oude Elferink

14 maart 2023 om 17:06

Leestijd 7 minuten

De vader van Birame Senghor vocht in de Tweede Wereldoorlog in het Franse leger. In 1944 werd hij bij een ‘opstand’ door Franse officieren doodgeschoten. Senghor strijdt voor zijn eerherstel. — De vader van **Birame Senghor** vocht in de Tweede Wereldoorlog in het Franse leger. In 1944 werd hij bij een ‘opstand’ door Franse officieren doodgeschoten. Senghor strijdt voor zijn eerherstel.

Foto Annika Hammerschlag

Meneer de president, Op 80-jarige leeftijd en in de schemering van mijn leven, richt ik mij tot u om eindelijk de hele waarheid te weten te komen over de omstandigheden die hebben geleid tot de tragische dood van mijn vader en zijn metgezellen in tegenspoed.

Wat kon de oude man anders doen dan brieven schrijven?

Met de jaren die verstreken, en daarna de decennia, veranderden de presidenten tot wie Birame Senghor zich richtte. Meneer Mitterrand werd meneer Chirac, meneer Hollande werd meneer Macron. Wat niet veranderde, was zijn vraag: wat is het lot van zijn vader en al die andere West-Afrikaanse soldaten die op die eerste decemberochtend in 1944 in het Senegalese stadje Thiaroye onder vuur werden genomen op bevel van Franse officieren, nadat ze net uit Frankrijk waren teruggekeerd?

**Birame Senghor** in zijn woning in het Senegalese Diakhao.
Foto Annika Hammerschlag

Waar zijn hun beenderen? Hun graven? En wáárom werden ze afgeslacht, hoewel zij daarvoor hun levens hadden gewaagd om Frankrijk van de Duitsers te helpen bevrijden? Want dat was het, zegt de oude man nu. Een massacre, een slachting. „De verhalen over muiterij zijn leugens.”

Het verhaal van M’bap Senghor, zoals zijn vader heette, staat op een weggestopte pagina van de geschiedenis die, mede dankzij een recent verschenen Franse sterrenfilm, opeens weer volop in de aandacht staat. Hij was onderdeel van de tirailleurs Sénégalais, een geuzennaam voor de troepenmacht van soldaten uit Senegal, maar ook Mali, Guinee en andere, toenmalige koloniën van Frankrijk in Afrika, die in oorlogen werden ingezet die niet de hunne waren, in ruil voor beloftes die nooit zijn waargemaakt. Tot de dag van vandaag vragen inmiddels hoogbejaarde tirailleurs die nog leven om hun rechten. Om het Franse burgerschap dat ze nooit kregen, pensioentjes die ineens werden stopgezet.

En dan is er Birame Senghor die vecht voor iets groters: eerherstel voor de tientallen en mogelijk zelfs enkele honderden West-Afrikaanse soldaten die in 1944 in Thiaroye door Franse kogels werden gedood en wier namen en rustplaats op mysterieuze wijze uit de archieven lijken te zijn verdwenen.

Birame Senghor verschuift voorzichtig in de rode leren fauteuil die hem zou kunnen opslokken, ware het niet dat zijn zoon voorzichtig een kussentje achter zijn rug heeft geplaatst. In zijn schoot glijden gebedskralen onophoudelijk door gerimpelde vingers. Zijn ogen, die nauwelijks meer kunnen zien, staren achter beslagen glazen voor zich uit. Hij was een knaap van dertig toen hij de eerste brief schreef, vertelt Senghor. Inmiddels is hij bijna 84. En nog altijd wacht hij op antwoorden.

De autoriteiten hebben al die jaren gelogen en ik vind het onfatsoenlijk dat de regering deze leugens ook vandaag herhaalt met steun van „historici” die meer geneigd zijn de eer van gecompromitteerde officieren te verdedigen dan die van de strijdende Afrikanen, onder wie mijn vader, te herstellen.

‘Gewelddadige opstand’

Senghor was nog een baby toen zijn vader, een gierstboer uit het hart van Senegal, in 1939 werd opgeroepen om in Frankrijk te helpen de opmars van de Duitsers te stoppen, als een van de ongeveer 180.000 West-Afrikaanse soldaten die in de Tweede Wereldoorlog zouden worden gemobiliseerd. Eerder, in de Eerste Wereldoorlog, lagen naar schatting 130.000 tirailleurs in de loopgraven naast de Franse soldaten. Velen waren onder dwang gerekruteerd. Tienduizenden overleefden het niet.

Lees ook Ook honderd jaar later heeft niemand het erover, over de rol van Afrikaanse soldaten in de Eerste Wereldoorlog

Senghors vader viel al snel in handen van de nazi’s, die zwarte soldaten opsloten in werkkampen in bezet Frankrijk. Maar van zijn vrijheid, die in 1944 eindelijk kwam, zou hij maar kort genieten.

In hun opmars naar Parijs besloten de Fransen hun troepen ‘wit te wassen’: duizenden Afrikaanse soldaten werden teruggestuurd naar huis. Ook Senghor en de andere bevrijde tirailleurs. Maar voor ze op de boot stapten, ontstond gemor: hun soldij en premies waren niet betaald. In Thiaroye, waar een militair kamp stond, zouden ze hun geld krijgen, was hun beloofd. Maar daar kregen ze weer nul op het rekest. Volgens Franse officieren brak daarop een „gewelddadige opstand” uit. Ze moesten wel schieten.

„Leugens. Allemaal leugens”, herhaalt Senghors inmiddels grijzende zoon op een februarimiddag verbeten. Buiten klinken de hoge stemmetjes van zijn kleinkinderen die achter elkaar aanrennen over de binnenplaats van het familiehuis met tinnen dak in Diakhao. Senghor lijkt het niet te horen. „Ze hadden hen in Frankrijk alles afgenomen. Hun wapens, hun uniformen. Ze stonden daar met lege handen, vragend om waar ze recht op hadden. En dan richt je een mitrailleur op ze?”

Angst voor een opstand

Senghor is niet de enige die dit zegt. Hij wordt gesteund door historici, zowel in West-Afrika als in Frankrijk, die in de schamele archieven die toegankelijk zijn aanknopingspunten vonden voor een andere lezing: de Fransen, bang voor een echte opstand, wilden de soldaten een les leren.

„Dit was geen spontane reactie, dit gebeurde met voorbedachte rade”, zegt Armelle Mabon, een Franse historica die zich al jaren in de kwestie vastbijt. „Het was de officier zelf die die ochtend het bevel gaf hen te verzamelen.” In haar zoektocht trof Mabon niet alleen gaten aan in de anders zo secuur bijgehouden documentatie van de Franse strijdkrachten, maar ook discrepanties en rare fouten. Tekens, zegt zij telefonisch, dat geprobeerd is de waarheid over die dag te camoufleren.

Zo vond ze in het dossier van Senghors vader M’Bap een vergeeld papier waarop stond dat hij als ‘deserteur’ was geclassificeerd en dat hij op 1 december 1944 ontbrak bij het appèl. Diezelfde dag zou hij zijn overleden. „Voor een appèl moet er ook een lijst met gerepatrieerde soldaten zijn geweest”, zegt Mabon. Maar die lijkt niemand te kunnen vinden.

Dat geldt ook voor het aantal doden.

Eerst zouden 35 tirailleurs zijn gedood. Later werd dat, op basis van correspondentie die Mabon wist op te duiken, bijgesteld naar zeventig. Maar dat is volgens haar en andere historici nog steeds een onderschatting: het werkelijke dodental zou volgens sommigen wel vierhonderd kunnen zijn. Hun lichamen zijn niet begraven in de naamloze witte tombes op de militaire begraafplaats in Thiaroye, zoals de Franse autoriteiten lang volhielden, maar in verschillende massagraven.

Nu, met voortschrijdende historische kennis, is duidelijk vastgesteld dat een officieel verhaal werd geconstrueerd om de plundering van lonen, het bloedbad en het aantal slachtoffers te verdoezelen en onschuldige mensen te veroordelen.

Hollywoodachtig drama

Senghor, die zelf een lange carrière bij de gendarmerie had en wiens onderscheidingen in vergulde lijsten aan de muur hangen, maakte er zijn missie van de schuld aan zijn vader te vereffenen en zijn lichaam en dat van al die anderen te vinden. „Ze hebben het recht op een eigen graf.” Hij schreef aan presidenten en ministeries in Frankrijk en Senegal, met het verzoek –- onder meer – om opgravingen te doen. De laatste jaren wordt hij geholpen door Mabon, die bij Franse instanties aanklopte.

Birame Senghor had zelf een **lange carrière bij de gendarmerie**. Aan de muur hangen zijn onderscheidingen.
Foto Annika Hammerschlag

Helemaal in het begin kreeg hij nog wel eens een brief terug, vertelt Senghor. Zoals van de stafchef van Léopold Sédar Senghor (geen familie), de eerste president na Senegals onafhankelijkheid in 1960. „Weet je wat hij antwoordde? ‘Meneer Senghor, uw vraag is erg delicaat’.”

Die regel gaat nog steeds op. Tot aan de huidige regering van president Macky Sall lijkt niemand in Senegal zich aan de kwestie te willen branden: de banden met de oud-kolonisator zijn nog nauw. Maar de druk neemt toe. De afgelopen jaren ontbrandden wereldwijd discussies over de slavernij en het koloniale verleden en de noodzaak om ook de donkerste bladzijden onder ogen te zien. Ook in Senegal, waar jongeren steeds kritischer zijn over de invloed die Frankrijk er nog altijd heeft.

https://www.youtube.com/watch?v=7VMY0nf2fDM

Onlangs kreeg die discussie een nieuwe impuls met de verschijning van de film Tirailleurs van de Frans-Senegalese steracteur Omar Sy, bekend van Intouchables. Dit Hollywoodachtige drama gaat over een vader en zoon die in de Eerste Wereldoorlog naar Europa worden verscheept en de loopgraven ingeduwd. Toen Sy tijdens een persvertoning in de Senegalese hoofdstad Dakar werd gevraagd waarom hij deze film nu maakte, antwoordde hij dat het een kwestie van „behoefte” was.

„Misschien hadden de vorige generaties dit verhaal niet nodig, was het nog te pijnlijk en kon die pijn beter met stilte worden geblust. Misschien speelde schaamte ook mee. Maar mijn generatie heeft dit verhaal nodig om te begrijpen waar we vandaan komen en hoe we verder moeten.”

In Senegal was lang geen interesse voor de tirailleurs, zegt ook Mamadou Koné, een historicus en geograaf, tot voor kort verbonden aan het Museum voor Strijdkrachten in Dakar. „Door sommige historici werden ze weggezet als huurlingen van de koloniale macht. De meesten kwamen uit afgelegen dorpen, ze keerden terug naar hun huis en pakten hun levens weer op. Dat was het.”

In Frankrijk leidde Sy’s film tot een kleine doorbraak – al houden de autoriteiten er vol dat de timing „toeval” is: op de dag van de première kreeg een twintigtal oud-tirailleurs die in Frankrijk bleven wonen, te horen dat ze naar hun families in Senegal kunnen terugkeren zonder het recht op hun AOW te verliezen. De mannen van inmiddels voorbij de negentig verbleven vanwege de oude regels noodgedwongen in een sociale huurflat in een buitenwijk van Parijs.

Mijn brieven zijn onbeantwoord gebleven terwijl het ministerie nog steeds weigert een geredigeerd document op te sporen en de archieven beschikbaar te stellen die kunnen helpen de plaats van begraving te achterhalen (de massagraven).

‘Idioten’

Ook rond Thiaroye lijkt het een en ander te schuiven. In 2014 overhandigde de toenmalige Franse president François Hollande de (deels zwartgelakte en volgens historicus Koné, die ze inzag, incomplete) Franse archiefstukken over Thiaroye aan Sall en bezocht hij als eerste Franse president de begraafplaats in het voormalige garnizoensstadje. Tussen de tombes, de Senegalese vlag wapperend op de achtergrond, erkende hij Frankrijks verantwoordelijkheid voor de „verschrikkelijke, onvergeeflijke gebeurtenissen”.

„Ik ben hier om een onrecht recht te zetten en de herinnering te eren aan de mannen die het Franse uniform droegen en op wie de Fransen hun wapens richtten.”

Volgens de officiële lezing zouden de **slachtoffers van de slachtpartij in Thiaroye** op deze begraafplaats. In 2014 gaf de toenmalige Franse president François Hollande toe dat die lezing niet klopt.
Foto Fatma Esma Arslan/Getty Images

Hollande ging verder. Hij gaf niet alleen toe dat de soldaten vergeefs om hun soldij vroegen, maar ook dat de slachtoffers niet in de tombes lagen die hem omringden: de plek was slechts symbolisch. Hun echte rustplaats noemde Hollande een „mysterie”. „Dan houd je mensen toch voor idioten”, fulmineert historica Mabon. „Vroeg of laat komt de waarheid boven.”

Een woordvoerder van president Sall laat weten dat de Senegalese staat niet van plan is rond de begraafplaats en het oude kamp aan opgravingen te doen.

Ik vraag u, meneer de president, om alstublieft al het mogelijke te doen om het lichaam van mijn vader op te graven en hem te rehabiliteren, evenals al degenen die het slachtoffer zijn geworden van deze misdaad en leugen van de staat.

Hij heeft de speech opgenomen, vertelt Senghor. „Hollande zei zelf: we hebben een bloedschuld.” Waarom heeft hij dan nog steeds geen cent gezien van wat ze zijn vader verschuldigd waren? In 2019 slaagde Senghor samen met Mabon slechts erin het woord ‘deserteur’ uit zijn vaders dossier te laten schrappen. Maar zijn verzoek dit te rectificeren naar ‘gestorven voor Frankrijk’, gebruikelijk voor gesneuvelde soldaten, is nog altijd niet ingewilligd.

Het is laf, zegt de oude man, zijn vingers nog steviger klemmend om de zwarte kralen in zijn hand. Hoelang laten ze hem nu al van hot naar her rennen? Spreekwoordelijk dan, want bewegen doet hij alleen nog voorzichtig, leunend op een naaste en een houten wandelstok. In 2020 bezocht Senghor voor het laatst de begraafplaats in Thiaroye. Maar die twee, drie uur rijden kan zijn lijf niet meer aan. En wat heeft het ook voor zin, zegt hij. Zijn vader ligt er toch niet.

Senghor sluit zijn ogen en prevelt zachtjes een gebed. Als al die jaren hem iets hebben geleerd, dan is het wel dit: alleen op Allah kun je vertrouwen.

Ook Oekraïne raakte volgens nieuwe schatting al bijna een half miljoen soldaten kwijt – gesneuveld of ernstig gewond

admin
November 27, 2024
0

Het is een van de grootste ‘geheimen’ in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland: het aantal gesneuvelde en gewonde soldaten aan beide zijden. Zowel in Kyiv als in Moskou worden de eigen schattingen angstvallig achtergehouden, vooral om de vijand niet wijzer te maken dan nodig. Volgens nieuwe berekeningen van The Economist zouden sinds februari 2022 aan Oekraïense kant minimaal 60.000 en mogelijk 100.000 soldaten zijn gesneuveld. Het aantal Oekraïense soldaten bij wie de verwondingen te ernstig zijn om terug te kunnen keren naar het front zou op 400.000 liggen.

The Economist zegt zich te baseren op onder meer gelekte cijfers van het Amerikaanse ministerie van Defensie, gegevens van vooral westerse inlichtingendiensten en defensiefunctionarissen, en op openbare bronnen.

Bij die cijfers zijn de burgerslachtoffers van de oorlog niet inbegrepen. Eind augustus schatte de Hoge Comissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties het aantal gedode Oekraïense burgers op 11.743, maar gaf daarbij aan dat het werkelijke aantal hoger zal liggen.

Vanuit Kyiv zijn de afgelopen jaren nauwelijks gegevens gepubliceerd over de militaire oorlogsslachtoffers in eigen land. President Volodymyr Zelensky sprak in februari van dit jaar van 31.000 gesneuvelde Oekraïense soldaten. „Ik zal niet zeggen hoeveel gewonden er zijn omdat Rusland dan zal weten hoeveel mensen er van het slagveld zijn verdwenen”, zei Zelensky toen.

Vertrouwelijke schatting

In september van dit jaar kwam The Wall Street Journal tot 80.000 gesneuvelde Oekraïense soldaten en 400.000 gewonden, sinds de grootscheepse Russische inval in 2022. De Amerikaanse zakenkrant zei zich daarbij te baseren op een vertrouwelijke Oekraïense schatting.

Over Russische slachtoffers in de oorlog in Oekraïne doen ook verschillende aantallen de ronde. Het Oekraïense ministerie van Defensie publiceert elke ochtend een actuele lijst van geschatte Russische verliezen op het slagveld, zowel manschappen als materieel. Daarbij worden de gewonde, gedode en vermiste Russische soldaten bij elkaar opgeteld. Woensdag stond de teller op 735.410 Russische slachtoffers aan het front.

Het bezoek van Biden markeert Angola als speelveld in de Amerikaans-Chinese concurrentiestrijd

admin
November 27, 2024
0

Joe Biden heeft tijdens zijn presidentschap nog geen voet gezet op Afrikaanse bodem gezet. Begin volgende week komt daar op de valreep verandering in, met een bezoek aan Angola. Angola is een strategische keuze: op het schaakbord van Amerikaanse, Chinese en Russische belangen wint het land geopolitiek aan belang. In augustus nog werd de eerste lading koper vanuit de Democratische Republiek Congo (DRC), ingescheept in de Angolese haven Lobito met de VS als eindbestemming. De reis, die over de door Washington gefinancierde spoorlijn – de zogeheten de Lobitocorridor – liep, duurde zes dagen. Vijf keer sneller dan voorheen. Grondstoffen: daar draait het immers om in Afrika’s relatie met de buitenwereld.

Bidens reis naar Angola toont een keerpunt in de onderlinge betrekkingen: van aartsvijand tot partner. Rond Angola’s onafhankelijkheid in 1975 was het land het bloedige strijdtoneel van een clash tussen de VS en de Sovjet-Unie. De inzet was onder meer Angola’s grote voorraden olie. Nu is Angola opnieuw een belangrijk strijdtoneel geworden voor concurrerende wereldmachten en loopt China daarbij voorop.

China grootste handelspartner

China is inmiddels Angola’s belangrijkste handelspartner, goed voor meer dan 42 procent van de export van het land. Daarnaast heeft Beijing sinds de eeuwwisseling in heel Afrika geïnvesteerd in spoor- en snelwegen, communicatie-infrastructuur, havens en mijnen.

Daartegenover staat de bescheiden import van de Verenigde Staten. Washington heeft recent wel haar oog laten vallen op andere strategische mineralen, zoals koper, kobalt en lithium, essentieel voor een transitie naar een schonere, groene economie. Maar China’s investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur overtreffen ruimschoots de Amerikaanse economische activiteiten op het continent.

Toch streeft Angola ook naar betere relaties met Washington. Angola’s relatie met China staat onder druk vanwege een schuld van zeventien miljard dollar aan Beijing, goed voor veertig procent van de externe schuldenlast van het land.

Bij de Amerikanen daagt ondertussen het besef: wil het de concurrentie aangaan met China en de handelsrelaties met Afrika versterken, dan zijn enorme investeringen in transport en andere infrastructuur essentieel. Zo investeerden de VS recent omgerekend zo’n 238 miljoen euro om de 1.300 km lange Lobito Atlantic Railway te rehabiliteren. Deze verbindt de Angolese haven Lobito met de Democratische Republiek Congo en vergemakkelijkt transport en handel in Centraal- en Zuidelijk Afrika. „Dit eerste project in zijn soort is de grootste Amerikaanse spoorweginvestering in Afrika ooit”, zei Biden tijdens een bezoek van Angola’s president João Lourenço aan Washington een jaar geleden. „Een partnerschap tussen Angola en Amerika is belangrijker en impactvoller dan ooit.”

De aftredende president, die begin oktober een eerder gepland bezoek moest afzeggen vanwege orkaan Milton, zal maandag in de haven van Lobito worden ontvangen door zijn ambtgenoot Lourenço. In de Angolese hoofdstad staat volgende week een speciale top op de agenda voor regionale leiders die bij het project betrokken zijn. Volgens het Witte Huis is het bezoek bedoeld om „Afrikaanse leiders en leiders uit de privésector te ontmoeten en de Amerikaanse samenwerking op een reeks belangrijke kwesties, waaronder veiligheid, gezondheid en economie, te herbevestigen”.

Kansen benutten

Bidens bezoek smaakt een beetje als mosterd na de maaltijd. Afrikaanse landen maken zich inmiddels al op voor de nieuwe man in het Witte Huis. Maar ook Donald Trump zal de competitie met China niet schuwen, en het is onwaarschijnlijk dat hij projecten als de Lobito corridor zal laten vallen. „Hij zal het waarschijnlijker uitbreiden”, vertelde een bron dicht bij het team van de nieuwe president aan Africa Confidential, „misschien door een spoorverbinding aan te leggen tussen de Koperbelt in Zambia en de Indische Oceaan, om te concurreren met China’s renovatie van de Tanzara-spoorweg (die loopt van Zambia naar Dar-es-Salaam, red.).”

Ook andere Afrikaanse landen positioneren zich om de kansen te benutten die de nieuwe concurrentiestrijd tussen de VS en China biedt. In de Democratische Republiek Congo blokkeerde president Felix Tshisekedi onlangs een deal waarbij een koper- en kobaltmijn zou worden verkocht aan China. Ook Nederland stelde in een Afrikanota van het laatste kabinet Rutte vast dat toegang tot grondstoffen prioriteit moet krijgen.

Trumps invoerheffingen: politiek pressiemiddel of opmaat naar handelsoorlog?

admin
November 26, 2024
0

Al meteen op dag één van zijn presidentschap, op 20 januari, wil Donald Trump grijpen naar het politieke wapen van importheffingen. De president-in-spe kondigde dat maandag aan in een serie posts op zijn eigen socialemediaplatform Truth Social. Canada en Mexico krijgen een importheffing van 25 procent aan hun broek op álle producten die ze verkopen aan de VS. Alle Chinese goederen wil hij belasten met een „additionele” invoerheffing van 10 procent. Dit boven op bestaande tarieven voor China, die sinds Trumps eerste presidentschap op gemiddeld 19 procent liggen.

De invoerheffingen, schreef Trump, zijn voorwaardelijk. De heffingen op Canada en Mexico blijven van kracht zolang „drugs, vooral fentanyl, en (…) illegale vreemdelingen” via deze buurlanden de VS binnenkomen, schrijft Trump. Over China schrijft hij dat het land de drugshandel naar de VS moet aanpakken.

1
Komen die heffingen er echt?

Dat is niet zeker. Mogelijk zijn Trumps posts meer een dreigement dan een aankondiging. En kunnen de drie landen de heffingen alsnog afwenden als ze voldoen aan Trumps eisen. Welke concrete maatregelen Trump verlangt, is niet duidelijk.

Wat betreft Mexico spelen de thema’s migratie en drugs al decennia. Illegale migratie via Canada is pas de laatste jaren als thema opgerukt in de Amerikaanse politiek. Mensensmokkel via de noordgrens is ook aangekaart door de regering-Biden. Voor Trump blijkt het een aanleiding om de noorderbuur, die zijn eerdere importheffingen ontliep, nu opeens hard aan te pakken.

China, waarmee Trump in zijn eerste presidentschap (2017-2021) een handelsoorlog uitvocht, krijgt van Republikeinse én Democratische zijde het verwijt de grondstoffen te leveren van drugs die de VS binnenkomen. Over China schrijft Trump dat hem vanuit Beijing was beloofd dat drugssmokkelaars de doodstraf zouden krijgen. Dit zou China „nooit hebben opgevolgd”. Trump lijkt dus de doodstraf te eisen voor Chinese criminelen, al doet hij dit impliciet.

Trump is een transactioneel politicus, ook als het gaat om handelspolitiek. In 2018, tijdens zijn eerste presidentschap, dreigde hij de Europese Unie te treffen met invoerheffingen van 25 procent op auto’s. Maar toen toenmalig Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker beloofde meer Amerikaanse sojabonen en vloeibaar gas af te zullen nemen, waren de heffingen van de baan.

Of het in dit geval ook zo loopt, valt niet te voorspellen. Trump is behalve transactioneel ook grillig en moeilijk grijpbaar.

2
Komt deze aankondiging onverwacht?

Ja en nee. Trump is een man van „tariffs” (importheffingen). „Voor mij is dit het mooiste woord in het woordenboek”, zei hij in oktober tijdens de verkiezingscampagne. Buitenlandse regeringen herinneren zich de importheffingen die hij in zijn eerste ambtsperiode oplegde aan met name China.

Toch is het pakket waarmee hij maandag dreigde opvallend. Tijdens de chaotische campagne was Trump niet altijd even consistent over de invoerheffingen die hij voor ogen had, maar het vaakst zei Trump dit: op alle import van buitenlandse goederen – uit álle landen dus – zou een heffing komen van 20 procent (nu ligt dat tarief gemiddeld op ruim 2 procent). Import uit China zou een heffing krijgen van 60 procent (boven op het huidige gemiddelde van 19 procent).

Tot dusver legden Trump en zijn adviseurs de invoerheffingen niet zozeer uit als diplomatiek pressiemiddel, maar vooral als manier om Amerikaanse bedrijven en banen te beschermen tegen vermeende oneerlijke concurrentie (al legde Trump bij Mexico al wel de link met migratie). Daarnaast zijn importheffingen volgens Trumps adviseurs een manier om de grote belastingverlagingen die Trump heeft beloofd te financieren.

Dan helpt het niet als ze weer worden ingetrokken, zodra een land aan bepaalde politieke eisen voldoet, zoals Trump maandag suggereerde. Verschillende doelen lijken binnen het wereldje van Trump door elkaar te lopen.

Heffingen tegen andere landen zijn nog geenszins van de baan. Niet voor niets stonden dinsdag de aandelen van Europese autobouwers in de min: beleggers zijn bang dat ook de EU snel aan de beurt zal zijn.

3
Komt er een handelsoorlog?

Dat zou zomaar kunnen. In een handelsoorlog vergelden landen elkaars importheffingen (of andere protectionistische maatregelen) met eigen heffingen, waarbij een patroon van escalatie optreedt. Dit gebeurde onder ‘Trump 1’ met China. Het Amerikaanse gemiddelde importtarief op Chinese goederen nam toe van ruim 3 naar ruim 19 procent, vice versa steeg het tarief van 8 naar 21 procent. De EU werd, net als andere handelspartners van de VS, getroffen door heffingen op staal en aluminium, en sloeg terug met importheffingen op onder meer Harley Davidson-motoren, en bourbon (Amerikaanse whisky). De maatregelen werden onder Biden verzacht, de EU-contraheffingen vervolgens opgeschort.

Maandag liet China bij monde van zijn ambassade in Washington weten te hechten aan de „economische en handelssamenwerking” met de VS, die beide landen ten goede zou komen. „Niemand zal een handels- of tarievenoorlog winnen”, aldus de Chinese ambassade volgens persbureaus.

Mexico lijkt scenario’s in de kast te hebben liggen voor vergelding. „Als jij mij treft met heffingen van 25 procent, dan moet ik wel reageren met [eigen] heffingen”, zei Marcelo Ebrard, de Mexicaanse minister van Economische Zaken, deze maand in een radio-interview, zo schrijft The New York Times.

Het zou het de facto einde betekenen van het vrijhandelsakkoord van de VS, Mexico en Canada, dat al drie decennia van kracht is. Handelsketens zijn tussen de landen sterk geïntegreerd, bijvoorbeeld in de auto-industrie. Een handelsoorlog zou burgers en bedrijven in alle drie de betrokken landen pijn doen: zij draaien voor de tarieven op, in de vorm van duurdere halffabrikaten en eindproducten. Mexico en Canada zijn zeer afhankelijk van hun belangrijkste handelspartner, de VS. Voor de VS is Canada de belangrijkste afzetmarkt, gevolgd door de EU, Mexico en China.

Luister naar