929 foto’s van een onbekende familie

Posted on by admin

‘We weten niet wie we hier zien, hoe ze heten, of deze vrouwen op de foto’s moeder en dochter zijn. Die informatie staat niet achter op de foto’s en ik ken deze mensen ook niet. Het niet weten, het gissen – dat nodigt uit om je eigen verbeelding aan het werk te zetten. En wat ik vooral interessant vind, is dat iedereen dat op zijn eigen manier doet.”

Toen Erik Lieber in 2014 aan het rondneuzen was op een Amerikaanse veilingsite vol tweedehands foto’s, zag hij een foto van een Japanse vrouw die hij dacht een aantal minuten eerder ook gezien te hebben. Toen hij terug scrolde vond hij inderdaad een vergelijkbare afbeelding van de vrouw, en daarna nog een paar. Hij kocht vijf afdrukken, en ontdekte dat de vrouw ook op de foto stond met een andere, jongere Japanse, die op haar beurt ook heel vaak alleen op een foto stond. Hij kocht ook die foto’s – het begin van wat in tien jaar zou uitgroeien tot een verzameling van 929 snapshots van de personages die hij ‘moeder’ en ‘meisje’ zou noemen.

De 929 ‘weeskiekjes’, zoals Lieber ze noemt, zijn gebundeld in het fotoboek Monumental Moments, genomineerd voor De Best Verzorgde Boeken van 2024. In een begeleidend essay gaat hij niet alleen op zoek naar het wezen van de snapshot, maar snijdt hij ook thema’s aan als familiefotografie, privacy, het verschil tussen analoge en digitale kiekjes en wat een foto toont – maar vooral ook níét.

Gevonden snapshots – ook wel vernacular photography genoemd, foto’s van alledaagse gebeurtenissen, gemaakt door amateurs – uit hun oorspronkelijke context lostrekken, is geen nieuw idee. De Nederlandse reclameman en kunstenaar Erik Kessels (1966) maakte er naam mee met zijn reeks In Almost Every Picture, waarvan negentien delen verschenen. De Duitser Hans Peter Feldmann (1941-2023) hield ervan „uitermate onbenullige foto’s” te verzamelen of zelf te maken: „foto’s van verre meeuwen in grauwe luchten op de zoveelste saaie vakantie, of een serie hotelkamer-uitzichten op plekken waar ook al niets te beleven viel”, zoals in 1999 in NRC stond.

In het boek van Erik Lieber (1950), kunstenaar en voormalig arts en organisatieadviseur, zien we de vrouwen op verschillende locaties tussen circa 1955 en 1996. Thuis in Japan, met ‘vader’ (?), ‘zussen’ (?), ‘een broertje’ (?) en op minstens veertien toeristische locaties – Rome, Londen, New York, Parijs, Athene. Opvallend is het repetitieve karakter van de snapshots. Op een balkon in Parijs zijn wel 21 foto’s gemaakt, 13 van meisje, 7 van moeder. Meisje in een rode jurk, in een witte jurk, met zonnebril en zonder, moeder in een zwarte jurk, een roze, een bruine. Waarom ze deze fotosessie houden, geen idee. De formule wordt meerdere malen herhaald dus ze zullen er wel lol in hebben gehad. Op maar een paar snapshots zijn de vrouwen samen te zien.

Het was geen fascinatie voor Japan, noch voor Japanse vrouwen waardoor Lieber tien jaar bezig was met het verzamelen van deze foto’s. Het speurwerk trok hem aan, en de verbazing die de snapshots bij hem opriepen. „Op een gegeven moment ontdek je dat van één persoon meerdere afbeeldingen zijn, en dan ga je aan dat draadje trekken”, vertelt hij aan de telefoon. „En met al die gekke series die ze maakten vroeg ik me af: waar zit ik in godsnaam naar te kijken?”

Het is, zegt Lieber, uitdrukkelijk geen poging om het leven van deze onbekende Japanse familie te reconstrueren. „Waarom zou ik? En voor wie?” Interessanter vindt hij de vragen die ze oproepen. Zo ontdekte hij bijvoorbeeld dat er van bepaalde periodes geen foto’s zijn: „Het kan zijn dat dat periodes zijn waarin het niet zo goed met iemand gaat. Dood, scheiding, verdriet, dat leggen we allemaal níét vast. Ons familiealbum, onze vakantiefoto’s – ze zijn bedoeld om anderen te tonen hoe fijn we het hebben.”

Hoe staat Erik Lieber tegenover het ethische deel van dit project? De foto’s werden nooit gemaakt voor een groot publiek. Het is niet ondenkbaar dat dat ‘meisje’ nog in leven is. Wat als zij, of haar familieleden, het boek onder ogen krijgen? „Ik moest er daarom alles aan doen om er een waardig boek van te maken. Het liefst een waar zij tevreden of zelfs trots op zouden kunnen zijn. Natuurlijk zijn de juridische aspecten goed onderzocht. En laat het de discussie over privacy maar aanwakkeren! Wat mensen al niet op internet zetten over zichzelf – zijn ze zich er wel van bewust hoe anderen die beelden kunnen gebruiken? Mochten familieleden zich trouwens melden, dan krijgen ze van mij alle 929 snapshots opgestuurd.”

Deze foto’s, zegt Erik Lieber, „zullen onderdeel zijn geweest van een familie-album, of op z’n minst van een groter, coherent geheel. Ken je het Japanse begrip Kintsugi? Dat is de kunst om gebroken keramiek te repareren met goud- of zilverkleurige hars, waarmee je de breuken en sporen van het vorige leven van dat object juist accentueert. Op die manier is de geschiedenis van dat object zichtbaar, zodat het nieuwe object zich kan verzoenen met het verleden. Dankzij deze gebruikssporen kan het zelfs gezien worden als sterker en mooier, of dierbaarder dan het origineel. Ik kijk graag naar dit boek op deze manier.”

Related Posts

Tv-recensie | ‘VI Inside’ nemen ze in Den Haag heel serieus, zei Sam. ‘Het was heel belangrijk wat met name door Johan Derksen gezegd werd’

Nederland is een land van tradities. Van normen en waarden. En nu mogen we een waarde vieren waarvan ik niet eens wist dat we hem hadden: 130 kilometer per uur rijden op de snelweg. Op drie stukjes snelweg, bedoel ik. Drie stukjes in heel Nederland. Maar god allemachtig, wat mogen we daar hard rijden.

Dit gegeven hield de Nederlandse televisie maandag flink bezig. Rond de paar plekken waar we nu lekker vroem-vroem konden doen werd weggebruikers gevraagd wat ze van deze ontwikkeling vonden. Voxpopjes doken overdag op in Goedemorgen Nederland (WNL), het NOS Journaal, RTL Nieuws en Nieuws van de dag (Talpa) en later op de avond mocht dan bijvoorbeeld René Froger bij Renze (RTL) weer op de voxpopjes uit RTL Nieuws reageren (het voxfrogje). Sommige Nederlanders waren blij, andere Nederlanders vonden het onzin en René Froger vond dat mensen ook 70 of 80 kilometer per uur konden blijven rijden als ze dat liever wilden; zo lang ze maar aan de rechterkant bleven, natuurlijk, want anders werd het gevaarlijk. Geknik aan tafel. Zo ontstond toch weer een mooi genuanceerd beeld over deze Nederlandse waarde.

Het was sowieso een leerzame tv-dag voor mensen die zich zo onderhand afvragen wat die Nederlandse normen, waarden en tradities nou eigenlijk zijn. Als ik het goed heb begrepen zijn door de NTR geproduceerde programma’s als Het Klokhuis en Het Sinterklaasjournaal wel een belangrijke Nederlandse traditie, maar de NTR zelf niet. Dat concludeerde ik uit het Kamerdebat met minister Eppo Bruins, dat te volgen was op NPO Politiek. En uit de woorden van Tweede Kamerlid André Flach (SGP) in zowel Goedemorgen Nederland als Nieuws van de dag – ook voor hem was het een lange maandag – concludeerde ik dat godsdienstvrijheid wel een belangrijke Nederlandse traditie is, maar het recht van moskeeën op versterkte gebedsoproepen niet. Dus: wél vroem-vroem, wél Sinterklaasjournaal, géén NTR, wél godsdienstvrijheid en géén versterkte gebedsoproepen. Verder nog iets?

Waterpistolen

Jawel. Bij Eva (AvroTros) was nog een belangrijke mediatraditie voelbaar: de ons-kent-onscultuur. Vader Pieter Jan Hagens was te gast met zoon Sam Hagens (door Jinek ook wel „schatje” genoemd). Ze hadden dezelfde oogopslag, alleen wezen de mondhoeken en het haar van Pieter Jan een beetje omlaag en die van Sam een beetje omhoog. Inhoudelijk waren er meer verschillen: Pieter Jan had altijd gewerkt voor de publieke omroep, terwijl zijn zoon bekend was geworden op SBS6. Daar was hij een tijd vaak te gast geweest bij Vandaag Inside. En hoewel Pieter Jan ’m eerst wel geknepen had toen zijn zoon daar aanschoof, was hij al gauw gaan beseffen dat het „een fantastische leerschool” en „een heel mooi podium” is om te laten zien wat je kunt. Dat vonden Sam en Jinek ook.

„Het mooie was ook echt dat VI op een gegeven moment heel serieus werd genomen”, zei Sam; „ook door politiek Den Haag. Zeker door dit kabinet, maar ook door het vorige. Het was heel belangrijk wat er in VI gezegd werd en met name wat er door Johan Derksen gezegd werd.” Johan Derksen – die van die kaars in de bewusteloze vrouw, weet je wel. Die nemen ze in Den Haag heel serieus. Daarom keek ik ook nog maar een stukje van VI. In minuut zes bekeken de mannen beelden van vrouwen die een spel deden met waterpistolen, waarna René van der Gijp gierde: „Ik spuit ze wel eens natter hoor. Jij niet?” En dat brengt me tot de laatste belangrijke traditie die ik maandagavond heb genoteerd. Hoe ging dat ene gedicht ook alweer? Heel oud, heel Hollands – ah ja, dat was ’m:

Denkend aan Talpa

zie ik breede meneeren

over de grens van

vrouwen gaan.


Wat vindt NRC | De Spreidingswet is gelukkig nog niet helemaal verloren, maar de burger verdient beter bestuur

Toen de Eerste Kamer in januari 2024 instemde met de Spreidingswet van het toen demissionaire kabinet-Rutte IV, lag er een wet die niemand écht blij maakte. Het was een ingewikkeld compromis, staatsrechtelijk en juridisch mankeerde er nogal wat aan. Voorstanders van een betere verdeling van asielplekken over het hele land zagen er te weinig dwang in. Tegenstanders vonden de wet juist te streng voor onwillige gemeenten, en vreesden (zonder bewijs) dat meer asielzoekers naar Nederland zouden komen als de opvang hier beter geregeld zou zijn. Hoe dan ook, de wet mocht het leven zien, en tot veler verbazing bleek de spreiding van asielplekken relatief goed te werken. De wet bood rust en duidelijkheid, precies waar gemeenten en provincies om vroegen. Het was dan ook teleurstellend dat de vier onderhandelaars van PVV, VVD, NSC en BBB vorig jaar besloten de Spreidingswet weer in te trekken – een diepe wens van de PVV, maar ook van de anderen. De wet was bedacht om de schrijnende toestanden in Ter Apel en Budel tegen te gaan, waar mensen buiten moesten slapen omdat er geen plek meer was. Een wet intrekken die goed werkt zonder een alternatief te bieden is onbehoorlijk bestuur. Dat er nog geen echt plan was, bleek wel door het gesol van minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV). Ze zei de afgelopen maanden te werken aan intrekking van de Spreidingswet. Ze zou worden tegengewerkt door premier Schoof, die haar beleidsnota niet op de agenda van de ministerraad wilde zetten.

Nu ligt haar (zeer algemeen geformuleerde) beleidsnota er wel, en kan de buitenwereld beoordelen of de grote woorden over intrekking van het hoofdlijnenakkoord worden onderbouwd. Dat blijkt erg mee te vallen. Ten eerste: de wet zal, als het aan het kabinet ligt, pas vanaf februari 2026 afgeschaft worden. En dat terwijl 2024 ooit de bedoeling was. Bovendien blijft de kern van de Spreidingswet intact: Den Haag zegt hoe de verdeling van opvangplekken per provincie en gemeente eruit kan zien. Daarna is het aan gemeenten om dit gezamenlijk te regelen. Het enige verschil is dat eventuele dwang of verplichting verdwijnt. De Spreidingswet wordt dus min of meer voortgezet, maar dan minder slagvaardig, en meer gebaseerd op polderen dan op daadkracht. Hoewel deze Spreidingswet 2.0 zeker geen verbetering is, is het verstandig dat het principe van spreiding in stand blijft. Iedereen die in Nederland asiel aanvraagt, verdient het menswaardig te worden opgevangen. Ter Apel en Budel verdienen het dat andere gemeenten meedoen bij de verdeling van opvangplekken. En Nederland verdient een kabinet dat problemen echt oplost, en niet aan symboolpolitiek doet. Alleen een solidair en eerlijk stelsel van verdeling kan hieraan bijdragen.

Het is zorgwekkend dat in meerdere gemeenten (hevige) protesten zijn uitgebroken bij inspraakavonden en vergaderingen van de gemeenteraad over de plaatsing van asielzoekerscentra. Niet om het protesteren zelf, dat is, buiten de raadszaal, toegestaan. Maar om het effect: gemeenten worden huiveriger, en zo dreigt het doel van dit jaar (115.000 opvangplekken op 1 januari 2026) niet gehaald te worden. Burgemeesters zien een verband met de opgelaaide discussie over de Spreidingswet: burgers denken dat aan die spreiding een einde zou komen. Bovendien wakkeren met name Marjolein Faber en Geert Wilders de onvrede met hun retoriek aan. Een regeringspartij heeft de plicht goed bestuur te bevorderen, niet tegen te werken.


Column | ‘Wilders komt eraan, hoor’, roept Dilan Yesilgöz in de hal van de Tweede Kamer

Bij de ingang van de grote debatzaal, in het beveiligde deel van de Tweede Kamer, is een grote hal. Er staan bruine leren banken, er is een witte deur met daarachter een lift. En elke dinsdag vanaf kwart over twee staan daar tv-camera’s, fotografen en verslaggevers te wachten op PVV-leider Geert Wilders. De stemmingen zijn om drie uur, Wilders is er meestal om tien voor drie.

Dilan Yesilgöz van de VVD is soms net wat eerder. „Hallo jongens”, roept ze dan. „Hij komt er zo aan, hoor.” Ze moet er zelf hard om lachen en loopt door. „Wat een eer”, zegt ze vorige week dinsdag tegen een verslaggever uit het groepje die naar haar toe komt. „Dat jij aan míj iets wil vragen.”

Er waren dinsdagen, eerder dit jaar, dat NSC-leider Pieter Omtzigt ook net voor Wilders kwam en bleef staan, hij wachtte op een vraag. „Het is dan ontzéttend belangrijk”, hoor ik van een tv-verslaggever, „om niks te zeggen”. Als je het wel doet, richt Omtzigt zich op jou, moet jíj weer doorvragen en voordat je het weet ben je je plek in het rijtje kwijt als Wilders komt. Toch was er bijna altijd wel iemand die met Omtzigt te doen kreeg en hem iets vroeg.

Op dinsdag 25 maart peilt het tv-programma EenVandaag twee zetels voor NSC, een verlies van achttien, en die middag is een cameraploeg van EenVandaag juist op zoek naar Omtzigt. Maar ze zien hem niet. De weken erna staat hij niet meer voor het groepje dat op Wilders wacht.

Om half drie, vorige week dinsdag, loopt CDA-leider Henri Bontenbal met grote stappen door de hal. Naast hem loopt een verslaggever van Ongehoord Nederland, Bontenbal wil niet met hem praten. „Ik ga aan ánderen interviews geven.” Hij kijkt om zich heen. Het duurt heel even, dan komt iemand hem redden met een vraag over de importheffingen. „Dat was aardig”, zegt Bontenbal later op zijn werkkamer. „Maar het had niet gehoeven. Ik had dan alleen nóg langer die camera van ON op mijn hoofd gehad. Vast heel saaie beelden.”

Bontenbal maakte mee, zegt hij, dat een tv-verslaggever midden in een gesprek met hem ineens wegliep omdat Wilders langskwam. „Dat voelt op een bepaalde manier lullig, maar ik ken mijn plek in de orde der dingen: we hebben vijf zetels, we zitten in de oppositie. Ik denk dat het in de toekomst wel weer anders wordt.”

JA21-leider Joost Eerdmans staat dinsdagmiddag al om twee uur in de hal. Dat is niet, zegt hij later, omdat hij één zetel heeft en wil „hengelen” naar aandacht. „Het zal je misschien verbazen, maar ik zeg op mediaverzoeken veel vaker nee dan ja.” De ‘orde der dingen’ kent ook hij wel: dat journalisten bij hem staan, „hé, daar is Wilders” roepen en wegrennen. Maar er was ook een tijd dat de camera’s om Thierry Baudet heen stonden, níet om Wilders. „Het kan in de politiek snel gaan.”

Eerdmans lacht. „De dag komt vast nog wel dat iedereen roept: hé, daar is Eerdmans.”