5 juni, voor altijd de dag van aankomst in Suriname

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Contractarbeid Slavernij was afgeschaft, de vraag naar plantagearbeiders in Suriname was groot. Op 5 juni 1873 kwamen de eerste contractarbeiders aan, verscheept vanuit Brits-Indië. De bewogen Hindostaans-Surinaamse geschiedenis begon.


Narsingh Balwantsingh, Pravini Baboeram en Raksha Nazir.
Narsingh Balwantsingh, Pravini Baboeram en Raksha Nazir. Foto’s Annabel Oosteweeghel

DEEL 1

DE OVERTOCHT

De Britse kapitein R.H. Gilliat kijkt uit op een bovendek overbezet met mannen en vrouwen, echtparen en gezinnen, veelal gekleed in witte doeken. Met 411 opvarenden onder zijn gezag laat hij op 26 februari 1873 de kust van Brits-Indië – het huidige India, Pakistan en Bangladesh – achter zich. Vanuit de Golf van Bengalen zet hij in opdracht van de Nederlandse staat koers naar de Indische Oceaan. Achter het schip verdwijnen langzaamaan de contouren van Calcutta.

In 99 dagen zal zeilschip Lalla Rookh – 61 meter lang, twaalf meter breed en met een eikenhouten romp en pijnboomhouten spanten – twee oceanen oversteken in de overtocht naar Suriname. Het schip heeft drie grote, houten masten en twintig witte zeilen.

Op het schip zitten Hindostaanse migranten, die als contractarbeiders op de Surinaamse plantages zullen werken. Daar is flink behoefte aan: in de Nederlandse kolonie dreigt een tekort aan plantagearbeiders, vanwege de afschaffing van de slavernij. Die was al in 1863, maar de tot slaaf gemaakten moesten tien jaar lang doorwerken op de plantages, onder zogenoemd ‘staatstoezicht’. Aan die tien jaar komt nu een einde.

Het nieuwe ‘arbeidssysteem’ staat al klaar: op 10 februari 1872 is het zogenoemde ‘Koelietraktaat’ getekend door de Britse koningin Victoria vanuit Londen. Een week later staat ook de handtekening van koning Willem III eronder. In het traktaat staat dat Nederland Britse onderdanen mag verschepen van Brits-Indië naar Suriname, voor plantagewerk. Daar gaan lange onderhandelingen aan vooraf: Groot-Brittannië laat haar ‘koelies’, de denigrerende term die werd gebruikt voor de vaak ongeschoolde contractarbeiders uit Brits-Indië, niet zomaar verschepen. In ruil daarvoor moet Nederland onder meer Fort Sint George, „ter Kuste van Guinea” (het huidige Ghana), inleveren.

5 juni, dag van aankomst

De aankomst van de Lalla Rookh in Paramaribo, volgend jaar 150 jaar geleden, markeert het begin van de Surinaams-Hindostaanse gemeenschap, die vandaag de dag ongeveer een derde van de Surinaamse bevolking en één procent van de Nederlandse bevolking vormt. Hindostanen vormen met zo’n 170.000 mensen de grootste groep onder Surinaamse Nederlanders.

Nog steeds neemt de Lalla Rookh een bijzondere plek in voor de Hindostaanse gemeenschap: iedere 5 juni – de dag van aankomst in 1873 – wordt met ‘Pravasi Din’ (Hindostaanse Immigratiedag) de aankomst herdacht en gevierd. In Den Haag herinnert het ‘Nationaal Hindustaans Immigratiemonument’ eraan.

Aan boord van het schip zat ook de zevenjarige Dhunphutteea, wier moeder bij aankomst bezweek aan uitputting, vanwege een voedseltekort. Dhunphutteea werd in een plantersgezin geplaatst. Haar kleinzoon, Johan Ferrier, werd in 1975 de eerste president van onafhankelijk Suriname.

De migranten die in 1873 aankomen, worden nu door historici gezien als de ‘pioniers’ van contractarbeid. Een van hen is Toorun Sing Dwarka Sing – de betovergrootvader van mijn moeder. Dwarka Sing, volgens het Nationaal Archief een man van 1,64 meter, 25 jaar oud en met een litteken op zijn linkerscheenbeen, zat niet op de Lalla Rookh maar op het zeilschip de Calcutta. Dat schip vaart een paar maanden later uit, in september 1873.

Aan boord zijn 420 Hindostanen, vol verwachting over een nieuw en beter leven aan de andere kant van de wereld, 14.392 kilometer verderop. Een plek om armoede en hongersnood te ontvluchten, dat in veel delen van het thuisland heerst vanwege droogte of juist overstromingen. De verhalen over dit nieuwe, verre land klinken veelbelovend. Maar velen ondervinden ook daar tegenspoed – het zal blijken dat niet alle gebruiken uit de slavernij, zoals lijfstraffen, racisme en uitbuiting, met de afschaffing verdwenen.

Hoewel mijn voorouder als pionier wordt beschouwd, wist ikzelf tot voor kort weinig over de Hindostaanse geschiedenis. Ik ben niet opgegroeid met de Hindostaanse kant van de familie in Suriname, waardoor ik ook niet opgroeide met de Hindostaanse cultuur.

Op school kwam ik er ook nooit mee in aanraking, terwijl het onderdeel is van de Nederlandse geschiedenis. In de geschiedenislessen werd slavernij wel besproken, maar niet het systeem dat de Nederlanders – in samenwerking met de Britten – daarna in gang zetten. Daardoor kwam er voor mij nooit een moment van herkenning, waarop ik dacht: hé, dat gaat over mijn voorouders.

Kavita Parbhudayal vindt dat contractarbeid onderdeel van de geschiedenisles moet worden. „Veel mensen weten niet waarom wij hier zijn.”

Radj Ramcharan vernoemde zijn miniatuurschip naar de Lalla Rookh. „Dat is waar alles begon.”

Voor Kavita Parbhudayal (48), wethouder en locoburgemeester in Den Haag (VVD), kwam dat moment op school er wél. Zij zat in Suriname op school. „Daar staan de boeken vol over migratie en contractarbeid. In Nederland wordt er veel minder over gepraat, veel mensen weten niet eens waarom wij hier zijn. Ik vind dat daar ook schoollessen aan gewijd moeten worden.”

Iedere 5 juni staat Parbhudayal stil bij die geschiedenis, onder meer door een krans te leggen bij het monument in Den Haag. Den Haag heeft de meeste Hindostaanse inwoners van Nederland, zo’n 45.000. „We moeten de jongere generatie meenemen in die geschiedenis”, zegt Parbhudayal. „Met liederen en verhalen uit die tijd, bijvoorbeeld. We vieren de komst van onze voorouders, maar herdenken ook degenen die de overtocht niet overleefden.”

Zware reis

Na de Lalla Rookh volgen 63 andere schepen met Hindostaanse contractarbeiders, in totaal worden zo’n 34.000 Hindostanen verscheept. In 1916 maakt de Britse regering een einde aan het systeem.

Vaak is op het schip sprake van ziekte-uitbraken en zorgt het onstuimige weer voor angstige momenten op een woest schommelend schip. Voor de meeste migranten is het de eerste keer dat ze de zee zien, die ze ook wel ‘kala pani’ of ‘zwarte zee’ noemen. Ook Dwarka Sing moet vanaf het dek van de Calcutta vol spanning hebben uitgekeken over de deinende watermassa. Bekend is dat opvarenden soms uit heimwee of angst overboord sprongen en verdronken – vaak hadden ze van tevoren geen idee hoe ver de tocht zou zijn.

Wel is het zeeleven gestructureerd: voor alle scheepstransporten geldt eenzelfde regime, zo ook voor de Calcutta. Elke ochtend om 6.00 uur worden Dwarka Sing en de andere migranten gewekt, om het beddengoed te luchten en kleding te wassen. Als miniatuurzeilen op een gigantisch schip hangen de lakens dan tussen de bamboepalen op het bovendek.

Om 9.00 uur is de schouw. Nauwkeurig bekijkt de scheepsarts de fysieke gesteldheid van zijn ‘vracht’. Een belangrijke taak: zowel kapitein als scheepsarts ontvangt een premie van de Nederlandse staat voor iedere gezond afgeleverde arbeidsmigrant. Om die reden moeten de migranten elkaar ook twee keer per week masseren met kokosolie – dan zien ze er bij aankomst fit en gezond uit. Massages met kokosolie groeien later uit tot Hindostaanse traditie, bij baby’s en bij kinderen voordat ze ’s ochtends naar school gaan.

Er is geen hiërarchie aan boord, het kastenstelsel uit Brits-Indië verliest voor een groot deel zijn relevantie: men slaapt en eet samen en draagt dezelfde kleding

Ondanks de soms slechte omstandigheden aan boord, lijkt de tocht geenszins op de gruwelijke verschepingen uit de tijd van de slavernij, waarbij opvarenden geketend vastzaten in het overvolle laadruim. Op de avonden dat het schip in rustig vaarwater verkeert, vermaakt Dwarka Sing zich waarschijnlijk zelfs: vaak wordt gezongen en gedanst, worden oude mythes verteld, kaartspellen gespeeld. Er is geen hiërarchie, het kastenstelsel uit Brits-Indië verliest voor een groot deel zijn relevantie: men slaapt en eet samen en draagt dezelfde kleding. In die zin hebben sommigen het beter dan aan wal.

Dag in dag uit verkeren de migranten in elkaars aanwezigheid. Dat schept een band die tot op de plantages in Suriname en generaties-lang zal voortduren. De meesten hebben hun familie achtergelaten, en gaan op het schip al nieuwe ‘familiebanden’ aan. Die familierelatie wordt bezegeld door een zin uit te spreken als „wij zijn nu broer en zus”. ‘Jahaji’, wordt dat genoemd. Tussen die families wordt vaak ook niet getrouwd, vertelt historicus en hoogleraar Hindostaanse migratie Chan Choenni (69). „Ik ken iemand die er pas op het sterfbed van zijn moeder achterkwam, dat zijn oom niet echt de broer van zijn moeder was, maar een scheepsgenoot.”

Volgens Choenni heeft ‘jahaji’ de basis gelegd voor de hechte gemeenschap van vandaag. „Dat collectieve gevoel, dat je op de één of andere manier aan elkaar gelieerd bent, komt echt door die scheepsreis.”

Dankzij die gezamenlijke overzeese tocht hebben schepen voor Hindostanen nog altijd symbolische betekenis, vertelt Radj Ramcharan (60), wiens overgrootvader contractarbeider was. Hij had het er niet veel over met hem, want „in die tijd werden geen verhalen verteld waar pijn in zit, en inmiddels weten we dat onze voorouders geleden hebben”.

Ramcharan draagt de Hindostaanse cultuur met trots: in zijn kantoor in Utrecht draait hij elpees van Hindostaanse artiesten, staan stapels boeken over de Hindostaanse geschiedenis en heeft hij bovenop een kast in de hoek een miniatuurzeilboot staan die hij ‘Lalla Rookh’ heeft genoemd. „Omdat ik trots ben dat onze voorouders zo ver zijn gekomen in Suriname. Ze hebben ons een toekomst geboden. Lalla Rookh was het begin daarvan.”

Pravini Baboeram is artiest en activist. „Er moet meer aandacht naar de verhalen over Hindostaans verzet.”

Radjinder Bhagwanbali schreef het boek De tot koelie gemaakten. „De racistische mentaliteit van de planters veranderde niet na de slavernij.”

Zeemansgraf

Suizende wind, kletterende golven of juist kabbelend water, en af en toe het geblaat van een schaap of geit: het zijn geluiden die contractarbeiders aan boord van een van de vele schepen jaren later waarschijnlijk nog aan hun tocht zullen doen denken. De schapen en geiten – meestal zes stuks per honderd personen – zitten op het onderdek en zijn mee als proviand.

Met verloop van tijd beginnen de overbezetting, zeeziekte en het soms stormachtige weer zwaar te wegen. De onderzoeken van de scheepsarts kunnen sterfgevallen niet voorkomen. Op de Calcutta vinden negentien scheepsgenoten van Dwarka Sing – die voor vertrek als ‘gezond’ waren gekeurd – een zeemansgraf.

De lange, tumultueuze reis van toen werkt door op de huidige generatie, denkt jurist bij Slachtofferhulp Nederland Raksha Nazir (34). „Dat uit zich bijvoorbeeld in prestatiedruk. Je voelt dat je niet mag falen, omdat je voorouders zoveel hebben doorstaan om vooruit te komen. Daarom leggen Hindostanen vaak zoveel druk op kinderen om te studeren. Dat is omdat ze willen dat hun kinderen het beter hebben dan zij. Migreren betekent vertrekken uit je thuisland en veel opgeven. Dat moet het dan wel waard geweest zijn.”

Daarin speelt voor Nederlandse Hindostanen ook de dubbele migratie mee – van India naar Suriname en later van Suriname naar Nederland. Volgens documentairemaker Narsingh Balwantsingh (46) zorgt dat ervoor dat je afkomst maar een „ingewikkeld verhaal” is. „De vraag ‘waar kom je vandaan?’ heeft een groot, lang antwoord. Vaak versimpelen we dat antwoord, waarmee we onszelf weer reduceren. Onbewust heeft dat effect op je zelfbeeld. Je voelt je soms een figurant in de maatschappij.”

DEEL II

HET PLANTAGELEVEN

De aankomst van de schepen uit Brits-Indië wordt verheugd tegemoet gezien door zowel Hollandse planters als eerder aangekomen Hindostaanse migranten. Nieuwe arbeidskrachten voor op de plantages, denken de planters. Mensen van thuis, denken de Hindostanen aan wal. Bij elke aankomst verzamelen contractarbeiders zich in de haven van Paramaribo, in de hoop familie tegen te komen of verhalen over het thuisland te horen. Soms om te waarschuwen: het plantagewerk is anders – zwaarder, vooral – dan verteld wordt, en de behandeling soms wreed.

Vooral voor de eerste contractarbeiders zoals Dwarka Sing is het leven zwaar. De omstandigheden op de plantages zijn in de beginjaren van contractarbeid slecht. Radjinder Bhagwanbali, die het boek De tot koelie gemaakten schreef, benadrukt dat contractarbeid geenszins gelijkgesteld kan worden met slavernij. Het werk was, hoewel in beperkte mate, betaald. Tot slaaf gemaakten waren dat een leven lang, waar contractarbeiders dat voor vijf, tien of soms vijftien jaar waren. De wreedste straffen verdwenen of kwamen minder voor, en mensen werden niet meer gebrandmerkt. Maar, zegt Bhagwanbali: „De racistische mentaliteit van de planters veranderde niet. Voor hen waren het geen mensen, maar koelies aan wie ze geld konden verdienen.”

Migranten slapen in voormalige slavenbarakken, en naast gevangenisstraf worden soms lijfstraffen als zweepslagen en kromboeien ingezet als een contractarbeider ‘onwil om te werken’ of ‘luiheid’ vertoont. Bhagwanbali: „Dat houdt in dat de werktaak voor die dag niet goed was afgemaakt. Terwijl die taak vaak veel te zwaar was voor één dag.” Bij kromboeien worden de polsen achter de knieën aan elkaar geketend, wat vaak leidt tot pijnlijke zweren.

De racistische mentaliteit van de planters veranderde niet. Voor hen waren het geen mensen, maar koelies aan wie ze geld konden verdienen

Radjinder Bhagwanbali schrijver De tot koelie gemaakten

Een andere straf is het kappen van ‘branti maka’, een struik met scherpe doornen, waarvan een contractarbeider steevast terugkomt met bebloede armen en benen. In zijn boek beschrijft Bhagwanbali ook gevallen van contractarbeiders die vanwege zweepslagen niet in staat zijn de volgende dag te werken – en dáár dan weer voor worden gestraft.

Of mijn voorouder Dwarka Sing, die op cacaoplantage Caledonia werkte, dat soort wreedheden meemaakte weet ik niet. Wel blijkt uit documenten uit het Nationaal Archief dat hij na zijn eerste contractperiode van vijf jaar gebruikmaakt van de optie tot vrije terugreis (dat wil zeggen: gratis) naar India. Op 20 december 1878 vertrekt hij met het schip de Philosopher, het eerste retourschip.

Historici geven verschillende verklaringen voor terugkeer naar Brits-Indië. Bhagwanbali, die in zijn werk de koloniale onderdrukking benadrukt, noemt de slechte behandeling als reden voor vertrek.

Een andere reden om na de contracttijd terug te gaan naar India, is volgens historici het vrouwentekort op de Surinaamse plantages: er zijn veel meer Hindostaanse mannen dan vrouwen. Misschien ging Dwarka Sing terug naar India om een vrouw te zoeken. Dat lijkt waarschijnlijk: op 16 december 1880, twee jaar na zijn vertrek, besluit hij wéér op de boot naar Suriname te stappen, mét een vrouw: Jhomun Jossodee. Ze belanden samen met 455 anderen op de British Statesman, een zeilschip met ijzeren romp. Steviger dan het houten schip waar Dwarka Sing zeven jaar eerder mee aankwam.

Minder ruig zal de overtocht niet geweest zijn – in de Golf van Bengalen komt de British Statesman terecht in een storm met „hoge stortzeeën”, blijkt uit een gearchiveerd verslag van agent-generaal Cateau van Rosevelt, gericht aan de Gouverneur van Suriname. Migranten schuilen op het tussendek met gesloten luiken. Dat blijkt door de gebrekkige ventilatie het begin van een dysenterie-uitbraak (ernstige diarree) aan boord. In totaal sterven onderweg 29 mensen, een uitzonderlijk hoog sterftecijfer van 6,3 procent. Veelal bezwijkt men aan dysenterie en koorts.

Safoera Sheik-Zahoeri ging op zoek naar haar familiegeschiedenis. „Mijn grootvaders ogen hebben zoveel gezien.”

Chan Choenni is historicus en viert de kansen die contractarbeid bood. „Het was een manier om vooruit te komen.”

Plantage Johanna-Catharina

Op 14 maart 1881 zetten Dwarka Sing (dan 34) en Jossodee (21) voet aan land in Paramaribo. Zij voor het eerst, hij opnieuw. Samen worden ze toegewezen aan cacaoplantage Johanna-Catharina in het district Beneden Saramacca. Uiteindelijk zullen zij zich na de contractperiode, net als zo’n 23.000 andere contractarbeiders – twee derde van de verscheepte Hindostanen – vestigen in Suriname als landbouwers.

Plantage Johanna-Catharina telt 1500 akkers, verspreid over 643 hectare land – zo’n 888 voetbalvelden groot. Naast koffieplanten en cacaobomen is de plantage een aantal bananenbomen rijk – die bieden de nodige schaduw tijdens het werk in de brandende zon. Of beschutting tijdens een tropische regenbui.

Voor Dwarka Sing was de situatie waarschijnlijk beter dan zeven jaar eerder: waar hij op plantage Caledonia in slavenbarakken verbleef, die ook wel met ‘varkenshuizen’ werden vergeleken, krijgt hij hier een heuse ‘koeliewoning’ toegewezen die hij samen met Jossodee betrekt. Deze houten huizen hebben een veranda en een kleine tuin.

De verbeterde situatie komt door een reprimande van de Britse overheid: Nederland zou de contractarbeiders dermate slecht behandelen, dat Groot-Brittannië in 1874 besluit de afspraak op te schorten. Sterfte op de plantages is in die tijd hoog. Oorzaken zijn uitputting en ziekte, maar ook zelfdoding. In De tot koelie gemaakten vertelt Bhagwanbali over de jongeman Sewborn, die zichzelf probeert op te hangen. Als dat niet lukt, wordt hij veroordeeld tot twee maanden celstraf wegens ‘poging zich te onttrekken aan zijn contract’. Bij terugkeer op de plantage verhangt hij zichzelf alsnog.

In 1879 wordt het systeem hervat. Ondanks doorgevoerde verbeteringen, blijft op veel plantages sprake van uitbuiting en mishandeling. Dat resulteert in 1884 in een grote opstand op suikerplantage Zorg en Hoop, met Janey Tetary als een van de aanvoerders. Het Nederlandse koloniale bestuur stuurt vijftig militairen, die zeven opstandelingen doodschieten, onder wie Tetary. Zij groeit uit tot symbool van verzet. Jaren later, in 2017, wordt in Paramaribo een standbeeld van haar geplaatst.

Nog altijd worden de verhalen over Tetary verteld in de Hindostaanse gemeenschap. Pravini Baboeram (37) was betrokken bij de bewerkstelliging van Tetary’s borstbeeld. Ze vindt het belangrijk dat verhalen van Hindostaans verzet zichtbaar worden. „Er leeft in de Nederlandse samenleving een stereotype beeld van Hindostanen als braaf en onderdanig. Dat past in een koloniale zienswijze die in vierhonderd jaar kolonisatie is ontstaan. Maar de opstanden tonen juist de strijdbaarheid van onze voorouders.”

Het systeem van ‘poenale sancties’ is een van de redenen voor de ontevredenheid tijdens de periode van contractarbeid. Daarmee vallen ‘misdaden’ van werknemers, zoals werkverzuim of ‘luiheid’, onder strafrecht. Een plantage-eigenaar kan daardoor straffen opleggen als gevangenisstraf (in de staatsgevangenis, soms in eenzame opsluiting), ingehouden loon, ‘gedwongen tewerkstelling’, dertig zweepslagen of dagenlange sluiting in kromboeien.

In 1902 vindt ook op suikerplantage Mariënburg een grote opstand plaats vanwege zwaar werk, lage lonen en misbruik van vrouwen door de (Schotse) directeur James Mavor. Tijdens de opstand wordt Mavor gedood door opstandelingen. Nederlandse militairen slaan de opstand in opdracht van het koloniaal bestuur hardhandig neer: zeventien opstandelingen worden geëxecuteerd en in een massagraf gegooid, zeven anderen overlijden later aan hun verwondingen. In totaal breken veertig opstanden uit op de Surinaamse plantages.

De voorouders van documentairemaker Narsingh Balwantsingh werkten op plantage Mariënburg. Balwantsingh maakte er recent een documentaire over: De reis van de Indiërs. Het verzet op Mariënburg toont volgens hem „strijdlust”. „Dat de directeur van de plantage tijdens de opstand werd gedood, laat zien hoe groot de wanhoop was.”

Balwantsingh heeft „gemengde gevoelens” over de Hindostaanse geschiedenis. Dat komt vaker voor, ook onder historici: de één legt de nadruk op de kans die Hindostanen grepen – en kregen – om de armoede in India te ontvluchten en een beter leven op te bouwen, de ander op het onrecht – misleiding, uitbuiting, onderdrukking – dat hen is aangedaan in die periode.

Ook jurist Raksha Nazir voelt „zowel het verdriet als de trots”. „Hoeveel moed heeft het voor mijn voorouders wel niet moeten vergen om op die boot te stappen?”

Sterftecijfers

De tweestrijd binnen de gemeenschap laat de twee kanten van contractarbeid zien. Hoe iemand het heeft, hangt vaak af van diens plantage. Op suikerplantages, waar riet gekapt moet worden, is het werk doorgaans het zwaarst. Suikerplantage Drie Gebroeders kent veruit het hoogste sterftecijfer: 17,5 procent, ten opzichte van een gemiddelde 3,4 procent. Plantage Resolutie, met een sterftecijfer van 1,8 procent, toont de andere kant: contractarbeiders worden goed verzorgd en krijgen bij hun koeliewoning een stukje land om eigen gewassen te verbouwen, is te lezen in een gearchiveerd verslag van de Britse consul A. Cohen uit 1877.

Op plantage Johanna-Catharina, waar mijn voorouders Dwarka Sing en Jossodee werken, ligt het sterftecijfer in 1877 met 2,6 procent onder het gemiddelde. Over de omstandigheden is weinig te vinden – wel vermeldt Cohen in zijn verslag dat de arbeiders worden behandeld met „onverschilligheid” en dat het ziekenhuis „verwaarloosd” wordt.

Om een beter beeld te krijgen van het leven als contractarbeider, verzamelde historicus en econoom Sandew Hira (vader van Pravini Baboeram) uit verschillende archieven 7.000 brieven van Suriname naar India en andersom. De correspondentie tussen Hindostanen en achterblijvers is soms „hartverscheurend”, zegt hij. De afgelopen jaren is hij bezig geweest met de digitalisatie van de zogenoemde ‘Calcuttabrieven’ – deze zaterdag presenteert hij de tiendelige encyclopedie in de Algemene Hindoe Basisschool in Den Haag.

Narsingh Balwantsingh. Zijn voorouders werkten op plantage Mariënburg, waar in 1902 de grootste opstand onder Hindostanen plaatsvond.

Raksha Nazir legt een link tussen de reis van haar voorouders en haar gevoel niet middelmatig te mogen zijn. „De reis moet het waard geweest zijn.”

Hira: „Er zitten heel emotionele brieven bij. Tussen een broer en zus bijvoorbeeld. De broer, die vanuit India in Guyana terecht was gekomen [waar ook Brits-Indische contractarbeiders naar werden verscheept, red], kwam erachter dat zijn zus als contractarbeider in Suriname werkte. Hij stuurde geld om haar contract af te kopen en voor de bootreis naar Guyana, zodat ze herenigd konden worden. Hij schreef dat ze een deken mee moest nemen tegen de kou en stuurde extra geld voor eten op de boot – dat zorgzame raakte me. Zij schreef hoezeer ze ernaar verlangde hem weer te zien. Maar de planter verhoogde het afkoopbedrag na ontvangst van betaling. Daar stopt de correspondentie: we weten niet of het de zus gelukt is haar broer te bereiken.”

Ook Safoera Sheik-Zahoeri (58) is nazaat van contractarbeiders. Haar grootouders werkten op rubberplantage Slootwijk. Zoals zovelen worden zij daarna zelf landbouwers, Sheik-Zahoeri groeit op het platteland (‘boiti’) op. Haar moeder kent niets anders dan het platteland, heeft nooit leren lezen en schrijven en is altijd buiten. Het contrast is groot als ze in 1975, twee maanden voor de Onafhankelijkheid van Suriname, in een pension in de Kerkstraat in Amsterdam belanden. Sheik-Zahoeri is dan 11 jaar oud. „Mijn moeder kon niet alleen naar de dokter of naar de stad. Er moest altijd een tolk mee – dat was ik.”

Voor het Surinaamse tijdschrift Parbode Surinaams Magazine schreef Sheik-Zahoeri een driedelige reportage over haar zoektocht naar haar familiegeschiedenis. Tijdens die zoektocht kwam ze erachter vanuit welk dorp haar grootvader naar Calcutta vertrok, en dus via welk treinspoor. „Dat dorp was niet ver van de Mount Everest. Vanuit de trein heeft hij die dus kunnen zien. Dat is toch bijzonder: zit ik hier, in Nederland, te bedenken hoeveel de ogen van mijn grootvader wel niet gezien hebben.”

Op ‘koelies’, zoals Hindostaanse contractarbeiders werden genoemd, werd vaak neergekeken, vertelt historicus Chan Choenni. Onterecht, volgens hem: „Het waren juist relatief wereldwijze mensen. Van het platteland honderden kilometers met de trein naar het indrukwekkende Howrah-station van Calcutta: dat maakten niet veel mensen mee.”

Ook hij erkent dat sprake was van onderdrukking op de plantages, en vindt dat de Nederlandse koloniale autoriteiten „heel wat te verwijten valt”, maar hij benadrukt vooral de nog slechtere situatie in Brits-Indië en de kansen die Suriname bood. „De grond in Brits-Indië was compleet geërodeerd. Contractarbeiders kwamen uit het noorden, uit Bihar of Uttar Pradesh. Daar waren grote voedseltekorten. In Suriname troffen de mensen rivieren vol vis, oerwouden en vruchtbare grond.”

Grootlandbouwers

Na de contracttijd kan een ‘vrije’ Hindostaan kiezen: gratis terugreizen naar India, of een premie van honderd gulden én een stukje land van twee hectare ontvangen. Ongeveer een derde kiest voor de vrije terugreis, twee derde kiest voor het land.

Zo ook mijn voorouders, uiteindelijk: op 27 maart 1891 wordt aan hen een ‘C.V.O.’, een certificaat van ontslag, uitgereikt. Ze blijven in Suriname en gaan hun eigen land verbouwen. Ze groeien uit van kleinlandbouwers tot grootlandbouwers: uiteindelijk bezitten ze een perceel met tien hectare grond – veertien voetbalvelden – aan de linkeroever van de Saramaccarivier.

In 1927 overlijden zowel Toorun Sing Dwarka Sing als Jhomun Jossodee. Dwarka Sing op 80-jarige leeftijd en Jossodee op 67-jarige leeftijd. In hun leven verlaten ze een klein dorp op het platteland in het door armoede en honger getroffen Brits-Indië, maken ze een dagenlange treinreis naar het imposante treinstation van miljoenenstad Calcutta, steken ze twee oceanen over (Dwarka Sing zelfs viermaal), werken ze respectievelijk vijftien en tien jaar als ‘koelies’ op een grote cacaoplantage en bouwen ze daarna een leven op als landbouwers in Suriname. Ze krijgen zes kinderen, van wie één mijn betovergrootvader Sewnarain.

150 jaar na Dwarka Sings eerste aankomst in Suriname, dook ik in de archieven en ervoer ik alsnog dat moment van herkenning dat er in de geschiedenisles nooit kwam. Het is een deel van de Nederlandse geschiedenis dat niet voorkomt in het schoolcurriculum – terwijl het, aldus wethouder Kavita Parbhudayal, „een waardevolle toevoeging” zou zijn. Voor mij betekent het een completer antwoord op de vraag waar ik vandaan kom – al rest mij nu nog de verhalen van mijn Chinees-Surinaamse én mijn Amsterdamse voorouders uit te zoeken.

Lees ook dit opinieartikel van 1 juni: ‘Surinaamse contractarbeiders zijn miskend in ons koloniaal verleden’

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 4 juni 2022.

Related Posts

Wat vindt NRC | Europa mag zich niet laten verblinden door vage hoop op vrede in Oekraïne

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.

Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?

Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.

Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.

Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.

De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.

Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.

De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.

Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.

Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.

Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.

De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.


Column | Schoofhondje

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.

Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.

„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?

„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.

„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.

Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.

Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.

„Bedoel je Veldkamp?”

Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?

Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.

„Antisemiet” brieste hij en hing op.

„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.

De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”

We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.

Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.

„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.

Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.

Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.

„Soms”, knipoogde hij, „heel soms!”


Toprenster Demi Vollering kijkt terug op een jaar vol controverse en tegenslag: ‘Ik heb nooit écht geleerd om van me af te bijten’

  • admin
  • November 22, 2024
  • 0

Ze wist meteen dat er iets mis was. Op donderdag 15 augustus, zo rond de klok van half vier, lag Demi Vollering ineens op het asfalt. Iets ten noorden van Metz, zes kilometer te gaan tot de finish van etappe vijf van de Tour de France Femmes. Een renster achter haar stuurde niet goed een bocht in en kon nog nèt op haar fiets blijven. Vollering niet.

„Ik had eerst helemaal geen gevoel aan mijn linkerbeen. Mijn fiets lag naast me op de grond maar het duurde gewoon een minuut voordat ik voorover kon buigen om hem op te pakken. Ik dacht eerst: ik heb mijn heup gebroken. Mijn broek was ook nat dus ik dacht dat ik bloedde.”

Ze stapte uiteindelijk weer op de fiets. De gele trui, die ze dag ervoor veroverd had, was ze kwijt – en zou ze ook niet meer terugkrijgen. Drie dagen later eindigde Vollering als tweede in de Tour de France, na een zenuwslopende slotklim naar Alpe d’Huez waarin ze verging van de pijn. Het verschil met winnaar Kasia Niewiadoma in het eindklassement: vier seconden.

Na de Tour bleek in een Zwitsers ziekenhuis waarom Vollering met zoveel pijn had rondgereden: ze had haar stuitje gebroken. „Toen begreep ik ook waarom ik die natte broek had. Als je een fractuur in je staartbeen hebt, vertelde de arts, moet je vaak spontaan plassen.”

Vollering staat thuis aan het aanrecht en maakt koffie. Het is de eerste keer dat ze dit verhaal deelt met de buitenwereld – als ze er tijdens het seizoen over had verteld, zegt ze, was iedereen er maar de hele tijd naar blijven vragen. „En je gaat de concurrentie niet wijzer maken.”

Ze woont in Zwitserland, iets buiten Luzern, samen met haar vriend en manager Jan de Voogd. Het uitzicht op de omliggende bergen is fenomenaal: recht voor ons ligt de Pilatus, op links de Titlis, achter ons de Rigi. Een heerlijke plek voor een wielerprof om te trainen – en ’s winters sta je met twintig minuten rijden bij de eerste skilift. „De bergen is waar ik het allerliefst ben”, zegt ze. „Als kind trokken ze me al heel erg.”

Het hele seizoen heeft Vollering gezwegen over wat er speelde achter de schermen. Nu wil ze één keer terugblikken op hoe ze dit jaar heeft beleefd

Demi Vollering (28), ’s lands beste wielrenster, heeft een turbulent seizoen achter de rug. Ze vertrok bij haar ploeg SD Worx – een proces dat zich rommelig en half in de openbaarheid voltrok. Ze haalde geen medaille op de Olympische Spelen, bij de tijdrit noch op de weg. Ze slaagde er als topfavoriet niet in om het WK op de weg te winnen, waarna een storm van kritiek volgde op hoe ze had gekoerst. En dan was er die Tour de France, met het gebroken stuitje en die vier seconden op Alpe d’Huez.

Het hele seizoen heeft Vollering gezwegen over wat er speelde achter de schermen. Nu wil ze één keer terugblikken op hoe ze dit jaar heeft beleefd. Ze wil graag ook iets meer vertellen over zichzelf als persoon – over hoe ze in het leven staat en hoe ze naar het wielrennen kijkt. In de hoop dat mensen beter snappen waarom ze „bepaalde keuzes” gemaakt heeft. En om enkele – in haar ogen onjuiste – beelden recht te zetten.

Ze gelooft dat dit een goed moment is. Het wielerseizoen is afgelopen. Ze heeft een verkwikkende vakantie achter de rug aan de Turkse kust. En eind oktober werd eindelijk officieel bekend wat al sinds april dit jaar rondzong: vanaf volgend seizoen rijdt Vollering voor de Franse ploeg FDJ – iets waar ze „ontzettend veel zin in” heeft.

Van nature verlegen

Vollering groeide op in het Zuid-Hollandse Pijnacker, als oudste dochter van een bloemenkweker. School was niet haar ding: ze was dyslectisch en bracht haar tijd het liefst buiten door, in het weiland achter de hortensiakassen van haar ouders.Haar eerste liefde was de fiets, maar aan het eind van haar tienerjaren wilde ze professioneel schaatser worden. Totdat haar vriend Jan haar overhaalde om voor het wielrennen te kiezen.

Op haar twintigste zegde ze haar twee banen op als bloemenschikster, met tweeëntwintig jaar tekende ze een profcontract, op haar vierentwintigste boekte ze haar eerste grote zege: Luik-Bastenaken-Luik.

Vorig jaar beleefde Vollering het beste seizoen van haar carrière. In het voorjaar won ze Strade Bianche, alle drie de Ardennenklassiekers voor vrouwen (Luik, Waalse Pijl, Amstel Gold Race) en – in een rechtstreeks duel met de afzwaaiende kampioene Annemiek van Vleuten – voor het eerst de Tour de France. Daarmee kroonde ze zichzelf tot nieuwe vaandeldrager van het Nederlandse vrouwenwielrennen.

Je komt over als iemand die van nature nogal verlegen is.

„Heel erg zelfs. Maar ik heb daar een grote ontwikkeling in doorgemaakt. Dat was toen ik stage ging lopen bij een bloemenwinkel. De eigenaresse liet me al snel alleen, ging ze even naar de veiling. Vond ik verschrikkelijk. Als er klanten kwamen, hoopte ik dat ze zo snel mogelijk weer de winkel zouden verlaten zonder me aan te kijken. Maar hoe beter ik werd in het vak, hoe makkelijker het werd om klanten te helpen.”

„Toen ik profrenster werd, vond ik zo’n groep journalisten na een etappe ook heel lastig. In het begin was ik na een wedstrijd vaak heel emotioneel. Ik denk ook dat die tranen kwamen omdat ik zo verlegen was. Ik had geen woorden paraat, de emoties waren een manier om me te uiten.”

Demi Vollering verbijt de pijn na de rit naar Alpe d’Huez, waar ze vier seconden tekort komt op Kasia Niewiadoma
Foto Etienne Garnier

Tijdens de Tour de France van deze zomer vertelde je dat je die emoties op een gegeven moment „omarmd” hebt. Hoe is dat gegaan?

„Toen ik vier jaar geleden voor SD Worx ging rijden, begon ik er echt een beetje mee te worstelen. Danny [Stam, ploegleider, red.] is van: niet zeuren. Dus kreeg ik het idee: emoties zijn niet gewenst. Maar elke keer als ik na een koers dacht: ik mag niet huilen, dan gebeurde het juist wél. En kwam er geen woord meer uit m’n mond.”

Ze vertelt over de mental coach die ze twee seizoenen geleden in de arm nam, toen ze het gevoel had steeds te „blokkeren” in haar duels met Annemiek van Vleuten. „Die coach vroeg me: waarom vecht je zo hard tegen die emoties? Tja, zei ik, omdat mensen het niet willen zien. Maar zelf vind ik het eigenlijk wel mooi om die gevoelens zo krachtig te beleven. Toen zei hij: als je het accepteert, wordt het misschien wel minder. Dat bleek te kloppen.”

Wat leer je nog meer van die coach?

„Om me niet te veel aan te trekken van wat anderen van me denken. Ik ben een pleaser, heb van huis uit meegekregen dat je mensen altijd met respect moet behandelen. Ik heb nooit echt geleerd om van me af te bijten. Op een gegeven moment kreeg ik vaak te horen: je bent te lief. Ik vind het gewoon lastig om bitchy te zijn, maar dat heb je wel af en toe nodig in topsport.”

Speelde dat dit seizoen ook, dat idee van: ik ben te lief?

„Ja, ik vind het moeilijk om bij anderen kansen weg te nemen. Om tijdens een voorbespreking heel duidelijk te zeggen: ‘Nee, vandaag gaan wij even alleen voor mij rijden.’ Dit seizoen bijvoorbeeld liep het contract af van mijn ploeggenoten Niamh Fisher-Black en Marlen Reusser. Dan snap ik dat zij ook voor mooie resultaten willen gaan, ik gunde ze etappeoverwinningen. Dat kan nog wel eens botsen met de winnaar die ik óók ben, want zelf wil ik altijd zó graag winnen.”

Wat zijn de gevolgen daarvan?

„Dat anderen met je aan de haal gaan, stiekem toch voor hun eigen kansen proberen te rijden. En dan wordt de ploeg los zand, heb je niet één duidelijk plan meer. In koers lukt het me wel beter om hard te zijn, dan heb je die adrenaline, durf je wat sneller streng te zijn. Het is vooral vóór de wedstrijd.”

Afgelopen winter, zegt Vollering, was ze in principe van plan om haar contract bij SD Worx na dit seizoen te verlengen. Maar de onderhandelingen daarvoor liepen al vroeg in het jaar spaak. Over de details van die gesprekken wil ze niet al te veel kwijt, maar duidelijk is dat het ergens niet goed is gegaan in de onderhandelingen.

Ze voelde vorige winter ook wel enige twijfel. Vollering had het gevoel dat de ploeg na het ongekende succesjaar 2023 „zoekende” was. „Ik had het idee dat er niet echt een plan bestond om een stap verder te zetten. Ze wilden het gewoon weer doen zoals het jaar ervoor. Maar toen ik daar met de ploegleiding over wilde praten, stonden ze daar niet voor open. Ik kreeg letterlijk te horen: ‘Hoezo, is het hier niet goed genoeg dan?’”

Eind maart zei ploegleider Danny Stam tegen journalisten dat Vollering na dit seizoen bij SD Worx zou vertrekken. Meteen daarna publiceerde de ploegleiding een officieel statement, waaruit ergernis sprak over de manier waarop Vollering en haar vriend/manager Jan de Voogd onderhandelden.

Die opmerking van Stam, zegt ze, voelde „als een klap in mijn gezicht.” Het was een volslagen verrassing. „Ik had nog geen keuze gemaakt en hoopte nog steeds dat de ploeg wél aanpassingen zou doen.”

Was het niet moeilijk om daarna nog een heel seizoen met de ploeg te werken?

„Nee, want als we onderweg waren voelde het nog steeds als familie. Natuurlijk wist ik wel dat de relatie met de ploegleiding anders was geworden, maar we hebben altijd geprobeerd het zakelijke en het sportieve gescheiden te houden.”

Eind juni maakte een andere ploegleider, Anna van der Breggen, plotseling bekend dat ze vanaf volgend seizoen weer gaat koersen. Hoe hoorde je dat?

„Ik zag het op sociale media. Later bleek dat de ploegleiding twee uur van tevoren een intern mailtje had gestuurd, dat had ik even gemist.”

Hoe vond je dat?

„Toch wel kenmerkend voor het team, communicatie is niet altijd het sterkste punt. Niemand wist dat dit eraan zat te komen, ook de soigneurs en mecaniciens niet. Maar goed, met de andere meiden konden we ook wel weer om lachen om die manier van communiceren.”

Van der Breggen was je persoonlijke trainer, ze wist alles van je terwijl ze volgend jaar je concurrent wordt. Dacht je niet: hé, had je me dat niet even eerder kunnen vertellen?

„Ja, ik was daar ook wel een beetje gefrustreerd en boos over. Aan de andere kant, ik weet hoe Anna is, ze heeft daar denk ik helemaal nooit over nagedacht. Bij het NK hebben we het er even over gehad. Ik zei: je weet álles van mij. Toen zei ze: jij weet in principe ook alles van mij. Hoe ik jou train is ook hoe ik mezelf ga trainen. En dat is natuurlijk ook zo.”

Het kopvrouwschap moest Vollering de afgelopen seizoenen delen met de Belgische Lotte Kopecky, tweevoudig wereldkampioen

Ik begreep dat je wel meteen bent gestopt met het delen van je trainingsdata.

„Na de Tour de France ben ik begonnen met mijn nieuwe coaches bij FDJ en heb ik Anna uit mijn Trainings-Peaks [programma voor het uploaden van trainingswaardes, red.] gezet. Maar verder ben ik gewoon alles blijven doen met de ploeg, heb ik contact gehouden met mijn teamgenoten.”

Het kopvrouwschap moest Vollering de afgelopen seizoenen delen met de Belgische Lotte Kopecky, tweevoudig wereldkampioen. In de koers waren Vollering en Kopecky even zo vaak ploeggenoten als rivalen – wat regelmatig tot spanning leidde.

Hoe was dit jaar je relatie dit jaar met Kopecky?

„Heel anders dan vorig jaar. Naar mijn idee probeerde ze mij een beetje te vermijden, ze was meer op zichzelf gericht. Op zich snap ik dat ook wel, met al die verwachtingen die ze van haar hebben in België. Maar ze was wel erg gefocused op volgend jaar, wanneer ik er niet meer ben.”

„Het hele seizoen werd er, als ik samen met Lotte een wedstrijd reed, gekoerst met twee plannen. Een plan voor met Lotte, een plan voor met Demi. Maar ik heb gewoon een strakke tactiek nodig.”

In de Ronde van Romandië, begin september, spraken jullie niet meer met elkaar.

„Ik heb dat het hele seizoen geprobeerd, maar ik merkte dat de communicatie maar van één kant kwam. In Romandië vermeden we elkaar een beetje. Toen dacht ik: nu is het gewoon klaar.”

Waarom bleef je het hele seizoen voor de camera’s zo netjes, terwijl er van alles speelde?

„Dat vond ik soms ook moeilijk, maar ik wilde mezelf en de ploeg beschermen. Ik wist dat we nog het hele seizoen samen moesten rijden, dus ik wilde dat de sfeer goed bleef. Commentaar van de buitenwereld kregen we al genoeg. Bovendien ben ik het team nog steeds dankbaar voor de enorme groei die ik heb meegemaakt.”

De Tour de France begon voor Vollering deze zomer feestelijk en zonder zorgen. Twee dagen lang trok het peloton door een zonnig Nederland, met massa’s mensen langs de kant. Vollering reed praktisch langs haar ouderlijk huis. Op dag twee, nadat ze de gele trui had gepakt bij de tijdrit in Rotterdam, maakte ze een opgewekte indruk. Niets leek een tweede opeenvolgende Tourzege in de weg de staan.

En toen kwam die val bij Metz.

Meteen na de etappe barstte de kritiek los op Vollerings teamgenoten. Waarom hadden ze niet gewacht op hun kopvrouw? Op tv was te zien hoe Vollering kilometers lang alleen naar de finish moest rijden. Sprintster Lorena Wiebes, haar ploeggenoot, zei naderhand dat ze „iets geels op de grond” had zien liggen. Ze reed toch verder.

Na de etappe zei Vollering dat ze haar teamgenoten niets kon verwijten – en dat vindt ze drie maanden later nog steeds. „Het was chaotisch en dit soort dingen gebeurt in het wielrennen.” Als er al een fout is gemaakt in die etappe, zegt Vollering, was dat al eerder gebeurd. „Lorena had nog geen etappe gewonnen die Tour, dit was haar laatste kans. Iedereen in het team voelde met haar mee, we waren enorm gemotiveerd om haar die dag aan de overwinning te helpen. Ik denk dat iedereen zich daar een beetje in verloren heeft.”

Maar jij was toch de kopvrouw? Wiebes zag je liggen en reed door.

„Lorena is een sprinter, het zit niet in haar systeem dan te denken: oh, ik moet wachten. Ze is zo’n koersbeest, ze ruikt de finale. En het is de mentaliteit van de ploeg om altijd voor de overwinning te gaan.”

Hadden de ploegleiders in de auto niet veel duidelijker moeten zeggen: hup, iedereen wachten op Demi?

„Voor hen was het ook ingewikkeld, ze hadden geen goed overzicht van de situatie. Ze hadden me volledig gemist. Pas toen ze de auto verderop langs de kant hadden geparkeerd, kwamen ze erachter dat ik er ook bij lag.”

De laatste drie dagen van de Tour, vertelt Vollering, waren voor haar verschrikkelijk. „Het enige wat ze in de ploeg tegen me zeiden, was: Demi, het komt wel goed. De bergen moeten nog komen, het gaat je lukken met de gele trui. Dat was natuurlijk een blijk van vertrouwen, maar het voelde ook als: je zegt dit alleen maar omdat het makkelijk is. Iedere keer als ik iemand dat hoorde zeggen, dacht ik: het gaat helemáál niet lukken. Ik voelde dat er iets niet goed zat.”

Op een gegeven moment was ik mezelf helemaal kwijt in het peloton, ik had geen idee meer op welke positie ik reed en wat er om me heen gebeurde.

In de voorlaatste etappe, naar bergsportdorp Le Grand Bornand, kreeg Vollering een paniekaanval. „Op een gegeven moment was ik mezelf helemaal kwijt in het peloton, ik had geen idee meer op welke positie ik reed en wat er om me heen gebeurde. Ik was zó zenuwachtig, voelde zoveel druk. Ik kon alleen nog maar denken: ik stap af, ik leg mijn fiets aan de kant en ga in het gras liggen.”

Ze weet niet meer hóe, maar tegen het einde van de etappe kwam Vollering er toch weer doorheen. „Ineens viel alles van me af, snapte ik het weer. Toen ik over de finish kwam, dacht ik: dit heb ik overleefd, nu kan ik alles aan.”

De volgende dag was de laatste, beslissende etappe. Een zware bergrit met finish bovenop Alpe d’Huez, de ‘Nederlandse berg’. Vollering ging al in de aanval op de voorlaatste beklimming, de Col du Glandon. Ze won snel tijd terug op geletruidraagster Kasia Niewiadoma, maar op het vlakke stuk naar Alpe d’Huez stokte haar voorsprong. Alles kwam nu aan op de slotklim.

„Op de Glandon begon mijn rug al op te spelen, want ik fietste natuurlijk op de max. Toen we aan de voet van Alpe d’Huez kwamen, dacht ik: oh, nu moeten we die hele klim nog op. Ik had zoveel pijn. De hele beklimming ben ik alleen maar bezig geweest met: ik moet hier überhaupt boven zien te komen. Het was zo’n verschrikkelijke struggle.”

Wist je op de finish meteen al: ik heb het niet gered?

„Vijf kilometer voor de top hoorde ik al in m’n oortje dat ik te weinig voorsprong had op Kasia om de Tour te winnen. Vanaf toen dacht ik: oké, ik mag nergens meer iets laten liggen, ook al ben ik mezelf helemaal aan het leegrijden. Op een gegeven moment stond ik voor mijn gevoel echt stil, maar ik ben blijven gaan. Toen ik over de finish kwam, wist ik al: óf ik win met één seconde verschil, of ik verlies met een paar seconden. Ik zat daar op het asfalt, zag de klok lopen. Toen verscheen Kasia in de verte om de hoek en wist ik: het is te weinig.”

Hoe waren de eerste dagen na de Tour?

„Heel lastig. We zijn daar bij Alpe d’Huez gebleven, op de camping. Jan was er met de hond en onze vakantiebus. Mijn ouders waren er ook, en een groep vriendinnen. Maandagavond hebben we een superleuke barbecue gehad. Maar die eerste twee, drie nachten heb ik wel liggen malen over die vier seconden – waar ik die achteraf allemaal wel niet had kunnen terugpakken. Daarna kon ik het een plek geven. Dat het eigenlijk een heel mooi verhaal was, die vier seconden. En dat dit jaar gewoon niet bedoeld was voor mij.”

Angst om te verliezen

Wielrennen, zegt Vollering, is voor haar als „een wip”. Aan de linkerkant: de wil om te winnen. Aan de rechterkant: de angst om te verliezen. Vorig seizoen stond ze „perfect in het midden”. Dit jaar, zegt ze, „heb ik de hele tijd lopen dansen van links naar rechts. Tijdens de Tour viel ik er links vanaf, de angst om te verliezen was te groot. Bij het WK viel ik rechts. Daar was de wil om te winnen weer veel te sterk.”

Het WK vond plaats in Zürich, op veertig minuten van haar huis. Ze verscheen aan de start als de grote favoriet, met een ijzersterk team. Toch liep de koers uit op een deceptie. De Nederlandse rensters wisten hun sportieve en numerieke overwicht niet om te zetten in een zege, met name door de tactisch onbegrijpelijke manier van koersen van Vollering. Ze werd uiteindelijk vijfde – haar rivale Lotte Kopecky ging er in het kletsnatte en koude Zürich met de wereldtitel vandoor.

Demi Vollering tijdens het WK in Zürich
Foto Tim de Waele / Getty Images

Op het WK, zegt Vollering, „deed ik precies alles fout wat ik fout kon doen. Ik wilde zó graag winnen. Het was in mijn eigen land. En de Tour was niet gelukt, dus alle ballen op het WK. Daardoor heb ik in de finale, toen het erom ging, de verkeerde beslissingen genomen.”

Heb je dat naderhand nog tegen de andere rensters gezegd?

„Een paar dagen na de wedstrijd hebben we een online meeting gehad om het erover te hebben. Ik denk dat ze wel begrepen waarom het zo gegaan is. Voor mijn gevoel hebben ze me het ook niet erg kwalijk genomen. Mischa Bredewold zei in die bijeenkomst: Demi, je neemt nu wel héél erg de schuld op je.”

„De fout was ook, denk ik, dat we zó duidelijk één kopvrouw hadden. Eigenlijk waren alle plannen vooraf gemaakt om zo snel mogelijk weer terug te keren bij plan A: we willen winnen met Demi. Mijn ideale tactiek was geweest om de hele wedstrijd kneiterhard te maken, zodat niemand kon ontsnappen en ik op een gegeven moment de perfecte aanval kon plaatsen. Eigenlijk wat Pogacar de volgende dag deed bij de mannen. Maar een paar andere meiden wilden liever eerst zelf in de aanval gaan, om de anderen uit de kast te lokken. Dus toen hebben we gezegd: we gaan in de aanval, maar als de koers daarachter stilvalt, gaan we druk zetten. Dat is precies wat we deden.”

Het zag eruit als: Vollering is haar eigen ploeggenoten aan het terughalen.

„Ja, dat zag er natuurlijk heel stom uit. We hadden kunnen weten dat we daar heel veel gedoe over zouden krijgen. Maar als ik had gewonnen, had je daar achteraf niemand meer over gehoord.”

Heb je ooit de gedachte toegelaten in je hoofd: misschien dat een andere Nederlandse renster kan winnen?

„Daar heb ik dus tijdens de wedstrijd nooit heel erg bij stil gestaan. Maar dat komt ook omdat we het van tevoren zo besproken hadden. We waren zó gefocust op het plan: Demi moet winnen.”

Op het WK volgde een hausse aan kritiek. Wat deed dat met je?

„Ik voelde me enorm schuldig en schaamde me voor hoe ik had gekoerst. Daarom viel die shitload aan negatieve reacties me extra zwaar. Dat wisten mensen natuurlijk niet, dus dachten ze nog even extra tegen me aan te moeten schoppen.”

Heb je al die reacties zitten lezen en kijken?

„Ik heb geprobeerd dat niet te doen.” Met een dun stemmetje: „Maar op een gegeven moment kreeg ik appjes van vrienden en ploeggenoten met: ‘Ik zou maar even van de sociale media afblijven als ik jou was.’ Ik zat in een soort waas. Het was alsof ik liep te slaapwandelen.”

„Een week na het WK was ik in Nederland, voor een wedstrijd in Dronten. Heel eventjes heb ik overwogen om niet te gaan. Ik was bang om terug te gaan naar Nederland, dacht dat mensen op straat tegen me zouden zeggen: ‘Hé imbeciel, wat heb jij dat slecht gedaan op het WK!’ Maar dat gebeurde niet. Integendeel, mensen kwamen naar me toe en zeiden: ik vind dat je het goed gedaan hebt, hoor. Je hebt zo gestreden.”

In de buitenwereld is een beeld ontstaan van: Vollering rijdt alleen voor zichzelf. Zit je dat dwars?

„Ja, dat frustreert me enorm. Het doet pijn om weggezet te worden als iemand die haar teamgenoten niets gunt. Dat is gewoon niet wie ik ben. Door die coach lukte het goed om met kritiek om te gaan. Maar dít onderwerp krijg ik nog steeds niet lekker van me afgezet.”