45 jaar Kinderen voor Kinderen in 15 liedjes

1 Kinderen voor Kinderen-tune (1980)

De VARA organiseerde in de jaren 80 een speelgoedactie voor kinderen in nood. Flory Anstadt, programmamaakster bij de VARA die in oktober op 95-jarige leeftijd overleed, bedacht Kinderen voor Kinderen als onderdeel van die actie. De ‘goed willen doen’-filosofie zie je terug in de bekende Kinderen voor Kinderen-tune. „Kinderen voor Kinderen, een kind is hier zo rijk, Kinderen voor Kinderen, het is zo ongelijk. Een kind onder de evenaar is meestal maar een bedelaar. Kinderen voor Kinderen, voor Kinderen vandaag.” Van de tekst doen nu vele oren pijn. Er spreekt een lelijk superioriteitsgevoel uit.

Begin jaren 90 stopte de speelgoedactie en werden de liedjes volgens de makers minder zwaar. Halverwege jaren 90 veranderde ook de tekst van de tune. „Een kind heeft nog een open geest/ een kind begrijpt het allermeest.” Inmiddels gaat het lied er vooral over dat muziek verbinding brengt. „Al spreek je niet dezelfde taal/ muziek verstaan we allemaal.”

2 Ik heb zo waanzinnig gedroomd (1980)

In de eerste interviews die Flory Anstadt gaf over Kinderen voor Kinderen, zei ze dat ze dacht dat de meeste kinderen wel klaar waren met beren die broodjes smeren. Er moesten frisse nieuwe liedjes voor kinderen komen. Voor dat idee moest ze vechten, de bazen bij de VARA waren niet meteen enthousiast. Maar het eerste album van Kinderen voor Kinderen werd meteen een daverend succes met meer dan honderdduizend verkochte exemplaren. ‘Ik heb zo waanzinnig gedroomd’ werd de grootste hit en is nog steeds populair. Dat komt waarschijnlijk doordat het een uptempo-nummer is. 45 jaar Kinderen voor Kinderen heeft uitgewezen dat de snelle liedjes veel succesvoller zijn dan ballads. Ballads worden de laatste jaren ook veel minder gemaakt.

3 Voorlopig niet verliefd (1996)

Oprichter Flory Anstadt geloofde dat een liedje meer verandering kon bewerkstelligen dan een documentaire. Maar niet alle liedjes hoefden iets te veranderen in de maatschappij, vele werden gewoon geschreven vanuit de belevingswereld van kinderen. Liedjes gaan daarom vaak over verliefd zijn. Over dat gevoel van kriebels in je buik, wegdromen in de les en niet kunnen slapen. Dat overweldigende gevoel werd door de zangers en zangeressen vaak niet als positief ervaren.

4 Herbergier Gerstenbier (1984)

In de tientallen stukken die in de beginjaren in kranten over Kinderen voor Kinderen zijn geschreven, ging het bijna altijd ook over de Gooise r. Het koor uit mediastad Hilversum bestond namelijk om logistieke redenen voornamelijk uit kinderen uit ’t Gooi en dat hoorde je. Kinderen voor Kinderen kwam in 1984 met een reactie op dat commentaar met het liedje ‘Herbergier Gerstenbier’. Daar zit de zin in: „Waarom lach je om mijn r, gaat dat niet een beetje ver?” Uit het statement blijkt dat het team van Kinderen voor Kinderen toondoof was voor de werkelijke kritiek: dat Kinderen voor Kinderen geen goede afspiegeling was van de Nederlandse samenleving. Dat zie je ook in interviews terug. Zo vertellen de makers in de jaren 90 trots dat ze de bekakte uitspraak van de kinderen in liedjes hebben weggewerkt met oefeningen. Pas als Lucia Marthas, bekend van de populaire dansschool, erbij komt in 1999 wordt het koor diverser.

5 Als de lichtjes doven (1984)

Toch zie je ook dat de makers van Kinderen voor Kinderen van begin af aan voorvechters zijn van een tolerantere samenleving. Dat deden ze door discriminatie en racisme specifiek te benoemen en zo de maatschappij een spiegel voor te houden. Een nobel idee, alleen klinken de teksten van die liedjes tegenwoordig behoorlijk tactloos en onbeholpen. Zo vertelt cabaretier Nabil Aoulad Ayad nu in het theater in de show met Rayen Panday en friends over het liedje ‘Als de lichtjes doven’, dat op zijn basisschool werd gezongen met Kerst. Dat was in de tijd van Hans Janmaat, waardoor hij als klein jongetje al hier en daar hoorde dat hij terug moest naar Marokko (terwijl hij in Nederland is geboren). Toen hij naar het kerstliedje luisterde met de zin „Turk en Griek en Marokkaan, mogen die hier blijven, mogen die hier ook bestaan, of zal men ze verdrijven?”, schrok hij echt en dacht hij ‘jep, koffers inpakken’.

Tegenwoordig zijn de liedjes subtieler en positiever. Het recente ‘Kom maar bij mij’ zingt over vluchtelingkinderen en dat die altijd bij de zangers mogen komen spelen. Sowieso worden verschillen bij Kinderen voor Kinderen juist gevierd. Iedereen moet zijn wie die is.

6 Meidengroep (1983)

De inspiratie voor de liedjes van Kinderen voor Kinderen komen sinds het allereerste begin van de kinderen zelf. Zij mogen onderwerpen opsturen waar professionele liedjesschrijvers mee aan de slag gaan. Een van de populairste thema’s is beroemd willen worden. Er zijn dromen over rapper, drummer of zangeres worden. Het bekendste liedje is natuurlijk ‘Meidengroep’.

7 Daba Die Daba Daa (2024)

12 miljoen keer werd het Koningsspelenlied ‘Daba Die Daba Daa’ dit jaar bekeken op YouTube. Het nummer eindigde zelfs op de tweede plek in de lijst van meest bekeken muziekvideo’s van Nederland in 2024, na ‘Europapa’. Kinderen voor Kinderen maakt sinds de eerste Koningsspelen in 2013 voor elke editie een speciaal lied en trapt daarmee veel eerder dan voorheen het jaar af. De nummers hebben vaak een refreintje met verzonnen woorden die rijmen en vaak herhaald worden, in combinatie met aanwijzingen van een dansje. De muziek is opzwepend, ook omdat die bedoeld is om kinderen en ouders aan het dansen en bewegen te krijgen.

8 Hallo Wereld (2012)

Kinderen voor Kinderen heeft vele hits voortgebracht, maar begin jaren nul daalde de populariteit. Dat veranderde in 2011 toen Tjeerd Oosterhuis de productie overnam. Het koor scoorde na bijna 26 jaar weer een hit met ‘Hallo Wereld’. Waar je vroeger nog wel eens met je billen bij elkaar geknepen een liedje luisterde van het kinderkoor omdat niet alles even toonvast was, klinken de liedjes vanaf 2011 zuiver en mooi. In die context is een interview met Flory Anstadt uit de beginjaren erg grappig. Die zei in het Dagblad van het Noorden: „Het zijn gewoon lekkere kinderen die min of meer zuiver zingen.” Het min of meer is verdwenen, ook dankzij autotune.

9 Als ik minister-president zou zijn (2011)

Wat als kinderen de baas zouden zijn van de wereld? Dan was er geen oorlog meer, geen dierenleed, geen plastic soep, geen onaardige mensen. Het bekendste liedje daarover is natuurlijk ‘Als ik de baas zou zijn van het journaal’, maar de afgelopen 45 jaar zijn er veel meer nummers geproduceerd met kinderdromen over een mooie wereld. In 2011 leek het liedje met dat gedachte-experiment op het nummer uit de jaren 80: ‘Als ik minister-president zou zijn’.

10 Red de Bij (2018)

Dieren zijn altijd een belangrijk thema geweest bij Kinderen voor Kinderen, maar vroeger stonden vooral huisdieren in de spotlights. De laatste jaren gaat het juist vaker over wilde dieren die het moeilijk hebben: haaien, walvissen en dus ook bijen. Opvallend is dat Kinderen voor Kinderen niet vaak zingt over koeien, kippen, varkens en schapen. In 1985 zongen ze wel het liedje ‘Sluit je aan’, een lied over het leed in de veehouderij en met kritiek op de slagersbranche. Dat zorgde voor controverse, slagers voelden zich weggezet als mishandelaars.

Een opname voor het 30-jarig jubileum van Kinderen voor kinderen in 2010.

Foto’s: Marcel Hemelrijk/ANP

11 Jongensdingen, Meidendingen (2015)

In veel liedjes van Kinderen voor Kinderen wordt geprobeerd stereotyperende rolpatronen te doorbreken. Al in de jaren 80 zong het koor over een jongen die op ballet zat, in de jaren nul over het hebben van twee vaders. Dit liedje is uit 2015. Kinderen zingen dat er geen verschil is tussen jongensdingen en meidendingen.

Maar er is iets geks aan de hand. Als de liedjes niet gaan over het doorbreken van die rolpatronen, lijken ze juist subtiel stereotypes te bevestigen. Zo stond er vorig jaar nog het lied ‘Bij mij Thuis’ op het album van Kinderen voor Kinderen 44 met het refrein: „Vandaag eten we roti kip. Liever vega? Dat is zo gefixt. M’n moeder maakt het zo wel even klaar!” Kort daarvoor wordt juist gezongen: „Zie m’n vader denken: daar gaat m’n rust.” De moeder zorgt terwijl de vader probeert uit te rusten (van een zware werkdag?).

Interessant is ook dat het aantal vrouwelijke tekstschrijvers bij Kinderen voor Kinderen opvallend laag is. In Kinderen voor Kinderen 40 t/m 44 kwam bij alle vijf edities het aandeel van vrouwelijke schrijvers in liedjes niet boven de 15 procent uit. Alleen dit jaar zit het aandeel net boven de 20 procent. Dat werpt de vraag op of meer over en vanuit de belevingswereld van mannen en jongens wordt gezongen. De getallen zijn überhaupt opvallend voor een programma dat kinderen wil laten geloven dat je alles kan worden.

12 Het Tietenlied (1996)

Zeg je Kinderen voor Kinderen, dan zeggen millennials ‘Het Tietenlied’. Een lied dat gaat over een meisje dat borsten krijgt en zich daarvoor schaamt. Het is een typisch Kinderen voor Kinderen-lied, omdat het dingen bespreekbaar maakt die taboe lijken. Toch wordt zo’n liedje tegenwoordig niet meer gemaakt. Kinderen voor Kinderen richt zich nu enkel op basisschoolleerlingen.

13 Hé jullie! (2009)

Liedjes van Kinderen voor Kinderen gingen altijd al over het milieu en de leefomgeving van kinderen. In de beginjaren had het liedjesprogramma bijvoorbeeld een nummer over een boom die werd gekapt of over een achtertuin waar groentes werden geteeld zonder insecticiden. Maar zo’n vijftien jaar geleden veranderde de toon van de liedjes over het milieu. Het werden protestliederen. Niet beschrijvend, of verhalend, nee alarmistisch en boos. De aarde wordt verwoest, volwassenen doe nou toch eens iets!

14 Zakgeld (1990)

In 1985 zongen de zangertjes nog dat geld niet nodig was, in 1986 namen ze het bekende lied ‘Ik ben toch zeker Sinterklaas niet’ met Edwin Rutten op waarin de acteur de Kinderen juist toespreekt dat ze niet zomaar alles kunnen krijgen, maar in de jaren 90 gingen meerdere nummers juist over veel geld verdienen en spullen kopen. Je zou er bijna de opmars van het wereldwijde marktdenken in terugzien. Na de jaren 90 verdween het thema geld.

15 Vrienden met de monsters (2022)

Spoken en monsters bestaan, dat weten ze bij Kinderen voor Kinderen allang. Vaak zijn de kinderen in de liedjes niet bang voor de monsters op hun kamer, die zijn zelfs soms hun vriend. Opvallend is dat dat ene andere onstoffelijke wezen dat in het leven van sommige kinderen toch ook een grote rol speelt, amper bezongen wordt. Aan God wordt slechts gerefereerd in het liedje ‘Het leven duurt een leven lang’. „Je weet precies wanneer ’t begint/ maar het eind is niet bekend/ Dat weet alleen, dat weet alleen de dirigent.”

Delen

Mail de redactie

Eigenlijk was de naam ‘shoegaze’ een pesterijtje: deze bands keken tijdens het optreden niet naar hun publiek, maar naar ‘hun puntschoen’, of eigenlijk naar hun vele effectpedalen voor zich op de grond. Shoegaze is luid en overweldigend maar nergens scherp of schreeuwerig; eerder introvert. Harde, noisy gitaren en gelaagde zang worden verweven tot een dikke, warme deken van geluid.

De naam werd verzonnen door de Britse muziekpers. Die is immer wispelturig: zo snel als de bands in de vroege jaren negentig werden opgehemeld, werden ze ook weer afgefakkeld. „I would rather drown choking in a bath full of porridge than ever listen to it again”, schreef Engels muziekblad Melody Maker in 1993 over het tweede album Souvlaki van Slowdive, een van de toonaangevende bands van het genre. Desondanks beleeft shoegaze op dit moment z’n zoveelste revival.

Waar komt het vandaan?

In de late jaren tachtig liet een aantal bands, voornamelijk uit het Verenigd Koninkrijk, zich inspireren door de distortion van post-punk, de trippy sound van sixties’ psychedelica en de dromerige melodieën van dreampop. De scene in Londen was klein maar hecht: bands kwamen bij elkaars shows kijken, leden vielen bij andere bands in als er iemand ziek was. Die onderlinge connecties waren voer voor de roddelpagina’s in de muziekbladen. In Melody Maker werden de Londense shoegazers schamper „The Scene That Celebrates Itself” genoemd.

Waar begin ik met luisteren?

The Jesus and Mary Chain en Cocteau Twins zijn bekende voorouders van shoegaze. Souvlaki van Slowdive staat inmiddels bekend als een hoogtepunt in het genre. Bands als Ride, Lush, Moose, Chapterhouse en Curve behoren tot de grote namen. Maar de gouden standaard voor shoegaze is het album Loveless (1991) van de Iers-Engelse band My Bloody Valentine.

Dat album was geen makkelijke bevalling: de opnames duurden tweeënhalf jaar, waarbij zo’n 45 engineers kwamen kijken. Toen Loveless eindelijk uitkwam, was de pers unaniem lovend over hoe emotioneel, meeslepend en innovatief het album was. Het moest de doorbraak worden van My Bloody Valentine, maar platenlabel Creation Records wilde niet met de band verder: frontman Kevin Shields was te moeilijk om mee samen te werken.

Na Loveless begon het tij voor shoegaze te keren. Rockliefhebbers kregen meer trek in de coole bravado van Britpopbands als Oasis en Blur en de ongeremde urgentie van Amerikaanse grunge. De ingetogen shoegazers werden in de muziekbladen neergezet als middle class rijkeluiskindjes en navelstaarders. In de tweede helft van de jaren negentig gingen zowat alle belangrijke Britse shoegazebands uit elkaar.

Hoe zit het nu?

Het contrast met shoegaze anno 2024 is groot. Slowdive werd deze zomer warm onthaald, in recensies werd het optreden op het Best Kept Secret festival een hoogtepunt genoemd. Het nieuws dat My Bloody Valentine in 2025 een eenmalig concert zal spelen – hun eerste in zeven jaar – wordt met gejuich ontvangen.

Ook nieuwe acts doen het goed: Wisp, artiestennaam van de twintigjarige Natalie R. Lu, scoorde in 2023 met haar debuutsingle ‘Your Face’ een flinke hit op TikTok. Op die app blaast Gen Z het genre nieuw leven in: onder de hashtag #shoegaze zijn meer dan 300.000 video’s te vinden. Volgens muziekplatform Stereogum vertegenwoordigen Gen Z’ers zo’n 60 procent van het luisterpubliek van de populairste shoegazebands op Spotify.

En dit is niet de eerste revival van het genre. In de jaren nul was er al ‘nu-gaze’, nog eens tien jaar later verscheen een nieuwe lichting shoegazebands als DIIV en Whirr. Het genre weet toch telkens nieuwe fans te bereiken, die maar al te graag kopje onder gaan in het warme shoegaze-bad.

Delen

Mail de redactie

‘Irrelevante kunst, of dat bestaat? Ja, in een ideale tijd wel”, antwoordt Charles Esche (62) wanneer we elkaar spreken in het museumrestaurant van het Eindhovense Van Abbemuseum op zijn laatste werkdag als museumdirecteur. Hij blikt terug op de afgelopen twintig jaar waarin de in Engeland geboren Esche zag hoe Nederland en de kunstwereld veranderden, hoe hij kritiek kreeg van zowel de gemeente als de kunstwereld zelf omdat het Van Abbemuseum te veel met de rug naar de stad stond en hij er te geëngageerde ideeën op na hield.

Zelf spreekt hij graag van kijken met „twee ogen” waarmee hij bedoelt dat je niet te zeer vast moet zitten in één systeem. Als kind van ouders die de DDR ontvlucht waren, kreeg hij dat al vroeg mee: „Je bent je altijd bewust dat er een ander systeem kan komen. Soms voel ik dat ik, in vergelijking met iemand die in Nederland is opgegroeid en alleen het kapitalisme heeft gezien, met twee ogen kijk, perspectief zie, omdat ik weet dat het anders kan. De Britse filosoof Marc Fischer zei ooit: ‘Het is makkelijker je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme’. Een mooie verwoording over dat we zo vastzitten in dit systeem dat we ons niet kunnen voorstellen dat er een andere manier is van omgaan met elkaar.”

Wat Esche betreft is een museum meer een gereedschapskist dan een schatkamer. In die gereedschapskist past een verschuiving van de individuele naar de collectieve blik, waarbij de laatste twee exposities die hij cureerde – Kunst is een werkwoord en Two Sides of the Same Coin – nadrukkelijk over het belang van het collectief gaan.

Wat is het voordeel van een collectief boven een individueel kunstenaar?

„Kunst is geen individuele opdracht. Neem Picasso, hét symbool van het individuele genie. Dat is een beetje de mythe, alsof hij daar helemaal alleen zat en iets bedacht. Hij heeft Afrikaanse beelden in Parijs gezien, relaties met vrouwen gehad en gepraat met de Franse schilder Georges Braque. Zonder Braque, de vrouwen en de beelden was Picasso niks. Dus ik denk dat het niet gaat over voordelen of nadelen. Het gaat over de bewustwording van een situatie die al heel lang gaande is.”

Omdat we meer weten van de wereld, is het moeilijker om te zeggen: ik wil een universeel beeld maken

Welke consequenties heeft dat voor de kunst zelf? Zou het bijvoorbeeld kunnen dat wanneer je een werk in een collectief maakt je minder abstracte kunst krijgt?

„Ik denk dat de beeldtaal verandert. We zitten in een tijd waarin abstractie en het universele in een vraagteken zijn geduwd. Omdat we meer weten van de wereld, is het moeilijker om te zeggen: ‘Ik wil een universeel beeld maken.’ Dat is de neiging als je een abstracte richting ingaat, dan ga je naar een beeldtaal waarvan je denkt dat iedereen die kan begrijpen wanneer je de essentie te pakken hebt. Tegelijkertijd is zo’n beeld niet voor iedereen toegankelijk, dus kan het niet universeel zijn.

„Het zou best kunnen dat abstractie weer terugkomt, maar dan hebben we het over kunst in een ‘westers universele’ wereld. Dat je denkt: hier zijn wíj mee bezig en de rest zoekt het maar uit. Je kunt echter ook zoeken naar een manier waarop kunstwerelden elkaar tegemoet kunnen komen, alleen moeten we dan op zoek naar een heel ander begrip van het universele. Misschien zijn juist het menselijke lichaam, dieren of planten wel universeler dan het abstracte beeld. We delen letterlijk de grond, we staan erop. Dus dat is iets wat misschien eerder universeel is, maar dat is geen abstractie. Abstractie spreekt maar een beperkte groep mensen aan.”

Heeft u die visie kunnen overdragen de afgelopen twintig jaar?

„Ja.”

Wat is er de afgelopen twintig jaar niet gelukt?

„Het publiek is wel iets diverser, maar de bezoekers zijn nog geen afspiegeling van Eindhoven of van Nederland. En wat ook niet gelukt is, is dat we projecten in de wijken in Eindhoven echt hebben kunnen ontwikkelen. Het was moeilijk daar geld voor te vinden. Als we naar het Amsterdamse Fonds voor de Kunst schreven, zeiden ze dat dit voor de provincie was, de provincie verwees ons door naar de gemeente, en de gemeente… die is niet heel cultuurminded.”

Het was een moeizame relatie de afgelopen twintig jaar.

„Ja, maar ik denk dat dat nooit anders kan zijn. Twintig jaar daarvoor was het ook een moeizame relatie. Politici weten niet wat ze willen, maar wat ze zien, willen ze niet.”

Misschien, omdat we zo keihard polariseren, is er juist een herwaardering van escapistische kunst nodig.

„Misschien, maar ik denk dat we meer behoefte hebben aan helende kunst. Toen ik in 2004 binnen kwam, dat was lang voor de financiële crisis, was Nederland nog in de sfeer van het end of history-verhaal waarbij kapitalisme en democratie hadden gewonnen na de val van de Muur. Ik maakte toen de expositie Be(com)ing Dutch [waarbij de Nederlandse identiteit in de wereldwijde beeldcultuur werd onderzocht]. Dat was bewust provocerend. Ik denk dat Nederland een beetje slaperig was, iedereen was heel blij met zichzelf. Twintig jaar later hebben we helende kunst nodig, kunst die probeert mensen te bereiken, die probeert empathie voor elkaar op te brengen. Ik denk dat dat iets anders is dan escapisme, dus ik zou zeggen: helend.”

Het is makkelijker je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme

Bestaat er ook irrelevante kunst?

„Ja, maar wat irrelevant leek, kan relevant worden. Wij hebben dat met een werk van Isaac Israëls. Hij schilderde de bekende Javaanse danser Raden Mas Jodjana, die naar Nederland kwam. Dat werd indertijd niet goed gevonden, maar vanwege de relatie van Van Abbe met Indonesië is het voor ons een belangrijk werk geworden. Nu zou ik eerder zeggen dat een werk van Georg Baselitz minder relevant is. Misschien omdat het gaat over een bepaalde mannelijke macht over vrouwen. We hebben werk met een vrouw die kruipt, een heel patriarchaal schilderij. Misschien kijken we er over twintig jaar anders naar, zonder dat meteen het patriarchale terug is gekomen. Kunst kan dus irrelevant zijn, maar misschien niet in de toekomst.”

In de Volkskrant zei u dat West-Europa de afgelopen 20 jaar minder creatief is geworden.

„Ja, daar heb je weer dat klem zitten. We vermijden risico’s. Uitvindingen zijn er op technisch vlak, maar we denken niet veel na over de consequenties. Elon Musk laten we bijvoorbeeld zijn gang gaan, we kunnen er niets tegen doen. Alsof we gedwongen worden verder te gaan met het vernietigen van de aarde, met ongelijkheid, met rijker worden en de armen armer. Dat zijn allemaal dingen waar we niks aan doen, niks aan kunnen doen. Dat lijkt me een triest verhaal voor de volgende generatie: ‘Het is zoals het is, het gaat zo blijven en het wordt nog erger. Pech.’

„Voor een oplossing moet niet alleen een nieuwe verbeelding komen, we moeten een andere weg vinden. Er zijn mensen die daarmee bezig zijn, maar dat zie je niet terug in het publieke debat, dat te smal wordt gevoerd. Rechtse politici voeren het debat en zien de oplossing in vroeger dus dat is ook een beperkte blik. Ik ben bezig met het project Experimental Station for Art in Roemenië en zie dat, omdat mensen daar andere systemen hebben gezien, er meer potentie is als het om verbeelding gaat.”

Hoe uit zich dat?

„Er is daar ruimte om iets nieuws te bouwen, al weten we nog niet hoe. Maar mensen zeggen daar niet: allemaal leuk en aardig, maar het is tegen de wet of we hebben er geen geld voor. We willen een soort denktankmodel oprichten waar dorpsbewoners, mensen van buiten en kunstenaars uit Boekarest kunnen samenkomen om een model te bedenken waarbij je niet uitgaat van tegenstellingen en polarisatie, maar van de vraag ‘wat hebben we gemeen, wat hebben we nodig om empathie voor elkaar op te bouwen?’ Dat lukt alleen met een andere manier van denken.”

Delen

Mail de redactie