Een grote groep dienstverleners uit het bedrijfsleven wil onderling gegevens van klanten gaan uitwisselen om zo witwassen efficiënter te kunnen bestrijden. Bij die gegevensuitwisseling hoort ook een gezamenlijk ‘waarschuwingssysteem’, waarin klanten of bedrijven met een verhoogd risico op witwassen worden geregistreerd.
Dat voorstel presenteren de brancheorganisaties van banken, verzekeraars, makelaars, notarissen en trustkantoren en de werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland maandag in een gezamenlijk rapport aan minister Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid, VVD).
De betrokken partijen vormen samen de zogeheten ‘poortwachters’ die het witwassen van crimineel geld in Nederland moeten voorkomen. Van ongebruikelijke transacties moeten ze melding doen bij de overheid, verdachte klanten moeten ze weren. In de uitvoering van die wetgeving gaat veel tijd en energie zitten. Zo huren banken alleen al duizenden speciale medewerkers in om klanten door te lichten en overboekingen te controleren.
Dat werk is duur en inefficiënt, vinden de dienstverleners. Het gaat ook lang niet altijd goed. Zo kregen ING en ABN Amro miljoenenboetes wegens nalatige witwasbestrijding en bleek vorig jaar uit onderzoek dat een aanzienlijk deel van de 790 notariskantoren hun zaken niet op orde heeft. De Nederlandsche Bank schat dat er in Nederland jaarlijks zestien miljard euro aan crimineel geld wordt witgewassen.
De dienstverleners, die dus sommige ‘foute’ klanten over het hoofd zien, moeten tegelijkertijd veel energie steken in het doorlichten van klanten die nauwelijks een risico op witwassen vormen. Veel ondernemers worden „gillend gek” van die administratieve rompslomp, zegt Jacco Vonhof, voorzitter van MKB-Nederland. Het leidt er ook toe dat ondernemers in sommige sectoren onterecht als risico worden beschouwd, waardoor ze nauwelijks een bankrekening kunnen openen. Denk aan auto-exporteurs, of een bloemenwinkel nabij de Duitse grens die veel cash betalingen verwerkt.
De dienstverleners doen bovendien nu dubbel werk, zegt Vonhof: „Iemand die een huis koopt, gaat naar de makelaar. Die vraagt de klant wie hij precies is en waar zijn geld vandaan komt. Vervolgens vraagt de notaris bij het passeren van de leveringsakte hetzelfde. Net als de bank die een hypotheek verstrekt en de verzekeraar met een levensverzekering.” Volgens Vonhof is dat ook voor klanten vervelend én duurder, doordat dienstverleners de kosten voor het klantonderzoek doorberekenen. „Dat moet sneller en efficiënter kunnen.”
Lees ook
DNB wil witwasaanpak meer richten op klanten met de hoge risico’s: ‘De pijplijn is overvol’
Digitaal identiteitsbewijs
In opdracht van de brancheorganisaties deed adviesbureau KPMG daarom de afgelopen tijd onderzoek naar de mogelijkheden voor een betere aanpak. De maandag gepresenteerde voorstellen komen hieruit voort. De plannen gaan een stap verder dan het bestaande initiatief van banken om gezamenlijk transacties te gaan monitoren, een plan dat vorige maand door de Tweede Kamer controversieel werd verklaard.
Het delen van informatie binnen beroepsgroepen én tussen verschillende partijen uit de keten wordt door de betrokkenen gezien als een „belangrijke hoeksteen” voor een effectiever antiwitwasbeleid, schrijft KPMG in het rapport. Volgens de onderzoekers is het opzetten van zulke gezamenlijke voorzieningen „geen sinecure”. Het moet zorgvuldig gebeuren, ook met het oog op de privacy. Maar onmogelijk is het volgens KPMG niet. Het rapport wijst op verschillende buitenlandse voorbeelden, voornamelijk in Europa en de Verenigde Staten, waar financiële criminaliteit succesvol wordt bestreden door het delen van informatie tussen partijen.
Een concrete mogelijkheid is het ontwikkelen van een digitaal identiteitsbewijs voor klanten, zegt Lana Gerssen, voorzitter van de vakgroep Wonen bij makelaarsorganisatie NVM. Binnen haar beroepsgroep en die van notarissen wordt hier volgens haar al mee geëxperimenteerd. „In zo’n systeem kan de klant toestemming geven voor het delen van gegevens. Hij ziet precies welke gegevens er van hem gebruikt worden en wie daarbij kan. Als we zo beter kunnen samenwerken, is dat fijner voor ons en voor onze klanten.”
De dienstverleners willen elkaar ook kunnen waarschuwen voor verdachte personen of bedrijven. Een crimineel die nu door een makelaar of notaris wordt afgewezen, kan naar de volgende gaan, die opnieuw zelf het klantonderzoek moet doen. Een gezamenlijk register zou dit ‘shoppen’ door criminelen volgens hen kunnen tegengaan.
„Via vastgoed bestaat nu eenmaal een behoorlijk risico op witwassen, maar het is voor een makelaar vaak lastig dat te zien,” zegt Gerssen. „Het is meestal een eenmalig contact: iemand koopt een huis, wij vragen waar het geld vandaan komt. Van ongebruikelijke transacties doen we nu al melding bij de overheid. Je zou die melding ook binnen de keten van dienstverleners kunnen doen. De kennis over risicovolle klanten raakt dan minder gefragmenteerd.”
De onderzoekers van KPMG wijzen er in hun rapport op dat opname in zo’n register er niet toe moet leiden dat iemand nergens meer binnenkomt. Bij een vergelijkbaar waarschuwingssysteem van banken ging dit in het verleden fout. Duizenden Nederlanders die bij de banken op een zwarte lijst kwamen, konden nergens meer een bankrekening of hypotheek krijgen, ook al waren ze nergens voor veroordeeld.
Nationaal coördinator
De dienstverleners pleiten naar aanleiding van het KPMG-rapport voor het instellen van een nationaal coördinator voor het antiwitwasbeleid. Die zou het verbindingspunt moeten vormen tussen de overheid en het bedrijfsleven, en het opzetten van gezamenlijke faciliteiten binnen de grenzen van de wet moeten begeleiden. De onderzoekers van KPMG vergelijken deze rol in hun rapport met de aanstelling van oud-minister Stef Blok (VVD) vorig jaar als nationaal coördinator bij het uitvoeren van de economische sancties tegen Rusland.
„We moeten het witwasprobleem op een andere manier gaan oplossen,” zegt Vonhof. „In dit rapport staan een paar heel concrete stappen. Ik hoop echt dat dit onderwerp straks ook bij het nieuwe kabinet bovenop de stapel komt te liggen.”
