Russische kinderombudsman Maria Lvova-Belova: spil in de strijd om 700.000 Oekraïense kinderen

Hun namen staan samen op een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof: Vladimir Vladimirovitsj Poetin en Maria Aleksejevna Lvova-Belova. Het is in maart dit jaar uitgevaardigd. Het Strafhof verdenkt Rusland ervan zich tijdens de oorlog in Oekraïne op grote schaal schuldig te hebben gemaakt aan de „illegale deportatie” van kinderen. Als Commissaris voor de rechten van het kind is Lvova-Belova hiervoor „vermeend verantwoordelijk”, aldus het Strafhof.

Zelf ziet Lvova-Belova dat anders. Ze neemt de kinderen onder haar hoede, zegt ze. In het deze week uitgekomen jaarverslag van haar organisatie staat dat inmiddels 700.000 Oekraïense kinderen door Rusland zijn ‘opgevangen’ – onder wie vermoedelijk kinderen in door Rusland bezet Oekraïens gebied.

De eerste keer dat Poetin Lvova-Belova opmerkte was op 17 juni 2021. Lvova-Belova, op dat moment senator, staat dan voor een camera, geflankeerd door veertien mannen in blauwe pakken. President Poetin zit onderuitgezakt aan tafel naar de videoverbinding te kijken. Het is een gesprek met alumni van het talentenprogramma van de Hogere School voor Openbaar Bestuur (RANEPA). Lvova-Belova maakt van de gelegenheid gebruik om te informeren of Poetin denkt dat president Joe Biden dement is, aldus een video van de ontmoeting. De vraag wekt niet Poetins interesse.

Als ik groot ben zal ik alles doen om te zorgen dat een kind in Rusland zorg, steun en aandacht krijgt

Maria Lvova-Belova

„Masja”, antwoordt Poetin, de afkorting van Maria. „Ik wil nog even terug naar het eerste wat je zei. Heb je zeventien kinderen?”

Lvova-Belova bevestigt: „Vijf geboren, vier pleegkinderen en nog kinderen onder voogdij.”

„Vijf uit jou geboren?”

„Ja, natuurlijk, door mij persoonlijk.”

„Luister, excuseer, hoe oud ben je?”

„36”

„36”, antwoordt Poetin. „Kijk, je ziet er zo goed uit, gewoon zo’n prachtig voorbeeld. Ik meen het eerlijk, uit de grond van mijn hart.”

Haar imago is gevestigd. De verzorgde moeder wordt op 27 oktober 2021 Commissaris voor de rechten van het kind. Vier maanden later volgt de formele annexatie van de ‘Volksrepublieken’ DNR en LNR, gelegen op Oekraïens grondgebied. Kort daarop opent Moskou de aanval op Kyiv. En met de strijd om het Oekraïense grondgebied, begint de strijd om de Oekraïense kinderen.

Weeskinderen

Waar komen de Oekraïense kinderen vandaan die Lvova-Belova nu claimt te hebben opgevangen? Deels gaat het om kinderen die door de annexatie van de regio’s Cherson, Zaporizja, Donetsk en Loehansk aan Rusland zijn ‘toegevoegd’. Een onbekend deel vluchtte vanwege de oorlog richting Russisch grondgebied. Volgens Oekraïne zijn ongeveer 19.500 kinderen gedwongen naar Rusland gebracht.

Veruit de meeste kinderen kwamen met ouders, beweert de ombudsman. Uit de ‘Volksrepublieken’ LNR en DNR, die delen van de Oekraïense provincies Loehansk en Donetsk beslaan, werden vijftienhonderd kinderen uit weeshuizen naar Russisch territorium overgeplaatst. Van hen werden 288 kinderen uit DNR ondergebracht in Russische gezinnen, stelt de ombudsman nu. Dat aantal kan niet onafhankelijk worden geverifieerd. Afgelopen herfst stelde haar kantoor nog dat 350 kinderen uit de Donbas in pleeggezinnen waren opgenomen.

Lees ook: Weeshuis in Lviv: kralen en My Little Pony om de oorlog te vergeten

Het arrestatiebevel van het Strafhof draait om die weeskinderen. Kinderen zonder voogd, omdat de ouders zijn overleden, worden ter beschikking gesteld aan de staat. Het tijdens de oorlog verplaatsen van kinderen naar het land van de agressor zonder instemming van de voogd – in dit geval de Oekraïense staat – is in internationale verdragen omschreven als een oorlogsmisdaad. Lvova-Belova wordt er door het Strafhof van verdacht „rechtstreeks, samen met anderen en/of met tussenkomst van anderen” verantwoordelijkheid te dragen voor de deportatie van kinderen uit de door Rusland bezette Oekraïense gebieden, naar Rusland toe.

Aanwijzingen van haar persoonlijke betrokkenheid zijn er genoeg. Eén van de eerste posts van de ombudsman op Telegram, op 9 maart 2022, gaat over een ontmoeting met Poetin. „De focus ligt op geëvacueerde kinderen en gezinnen uit de Donbas”, schrijft ze. Lvova-Belova werkt samen met ‘collega-ombudsmannen’ in de regio’s aan het onderbrengen van weeskinderen bij pleegouders.

Lvova-Belova’s activiteiten op dit gebied zijn breed uitgemeten. Weeskinderen zijn al jaren een speerpunt van haar maatschappelijke werk. Dit brengt ze terug op een ervaring uit haar jeugd, zal ze later in een van haar gesprekken met Poetin vertellen. Op haar vijftiende zag ze in een ziekenhuis voor het eerst een door de ouders verstoten baby. „Hij was zo klein, zo weerloos”, zegt ze tegen de president. Op dat moment nam ze zich naar eigen zeggen voor: „Als ik groot ben zal ik alles doen wat ik kan om te zorgen dat een kind in Rusland de zorg, steun en aandacht van volwassenen krijgt.”

„Haar hele leven houdt verband met dit werkterrein. Ik denk dat je beter kan zeggen dat dit haar lotsbestemming is”, verklaart Maria Zacharova, de woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, in april in een persconferentie over het tegen Lvova-Belova uitgevaardigde arrestatiebevel. Hoe kan iemand met zo’n nobele levensweg worden beschuldigd van het stelen van kinderen?

Juridisch discutabel

Maar Lvova-Belova lijkt op meerdere momenten ook wel te beseffen dat haar omgang met de Oekraïense weeskinderen juridisch discutabel is. „Ik heb een vraag die ik met u wil bespreken, mijnheer de president”, zegt ze volgens een transcriptie van de ontmoeting in maart 2022 tegen Poetin. Ze draagt een witte jurk met polkadots. „Er zijn 1.090 weeskinderen uit verschillende kinderopvanglocaties bij ons aangekomen.” De Russen hebben een groot hart, vervolgt ze, en willen de kinderen graag opnemen.

„Erg goed”, antwoordt Poetin.

Er zijn wat obstakels in de wetgeving die dan moeten worden weggewerkt

Maria Lvova-Belova tegen president Poetin

„Sommigen zouden tijdelijk kunnen worden gehuisvest, terwijl degenen met het Russische staatsburgerschap zich permanent kunnen vestigen.”

„Waarom alleen met Russische? Met iedere nationaliteit [moet dat kunnen]”, zegt de president.

„Er zijn wat obstakels in de wetgeving die dan moeten worden weggewerkt”, antwoordt Lvova-Belova.

„Zeg maar welke, dan nemen we ze weg”, besluit Poetin. „Het lijkt mij dat we niet moeten denken aan bureaucratische obstakels, maar aan de belangen van kinderen.” Hij vraagt de ombudsman wetsvoorstellen te doen en „weet zeker” dat de Doema die zal steunen.

Staatsburgerschap

Het probleem is dat het geen nationale, maar internationale regels betreft, en de Doema daar met geen meerderheid iets aan kan veranderen. Het kantoor van Lvova-Belova zelf schrijft op 16 mei vorig jaar dat er „veel vragen” zijn binnengekomen over het adopteren van de weeskinderen uit de Donbas, maar dat wezen en kinderen die zonder ouderlijke zorg zijn achtergelaten, het staatsburgerschap hebben van Oekraïne of van de niet erkende ‘volksrepublieken’ LNR en DNR.

„Aangezien de diplomatieke betrekkingen met Oekraïne momenteel moeizaam zijn en het mechanisme voor het overdragen van kinderen, burgers van de republieken Loehansk en Donetsk, naar gezinsvormen nog niet is geregeld in het kader van internationale verdragen, kan deze categorie kinderen niet worden overgedragen.” Anders gezegd: Oekraïne moet toestemming geven voor de adoptie van de kinderen. En dat gaat niet gebeuren.

Om het op te lossen, worden „de wetten van LNR en DNR in lijn gebracht met die van Rusland”, schrijft de kinderombudsman. Ook wordt in de regio Moskou een ‘pilot’ begonnen met pleeggezinnen. Op 30 mei 2022 tekent Poetin een decreet dat het voor tijdelijke voogden mogelijk en makkelijk maakt staatsburgerschap aan te vragen voor een Oekraïens pleegkind.

Op 5 juli schrijft Lvova-Belova op haar Telegram-kanaal: „Het is gebeurd! De eerste kinderen […] zijn burgers van Rusland geworden dankzij het presidentiële besluit voor een versimpelde procedure voor het verkrijgen van staatsburgerschap.” En, vervolgt ze: „Nu de kinderen Russisch staatsburger zijn, kan de tijdelijke voogdij permanent worden.”

In de zomer van 2022 adopteert Lvova-Belova zelf ook een zoon, uit Marioepol. De dan 15-jarige Filip Holovnya. Begin september landen 125 weeskinderen uit Donetsk en Marioepol in een vliegtuig van het ministerie van Defensie op een militair vliegveld. „Welkom in Moskou”, groet Lvova-Belova. Begin september worden op de Russische nieuwszender NTV Moskouse pleegouders geïnterviewd die vijf kinderen in huis namen. „Gewone Russische mensen, niet bang voor tegenslag” zegt de voice-over. De man houdt zijn arm om een bedrukt kijkend een jongetje met een witte teddybeer.