Israël heeft veel krediet, maar kan dat ook zo weer kwijtraken

Zelfs gebeurtenissen die het land niet veroorzaakt, kunnen gevolgen hebben voor de diplomatieke speelruimte die Israël heeft in de oorlog tegen Hamas. Dat bleek afgelopen week na de geruchtmakende ontploffing nabij een ziekenhuis in Gaza-Stad. Israël bleek er waarschijnlijk niet voor verantwoordelijk, maar de diplomatieke schade was al geleden. Verschillende Arabische landen kwamen onder druk van hun boze bevolking met stevige veroordelingen aan Israëlisch adres, en de Amerikaanse president Joe Biden was prompt niet meer welkom voor overleg met regionale leiders.

Vrijdag was een dag van grote zenuwen. Het reisadvies naar Libanon ging op rood, vanwege de toenemende schermutselingen tussen Israël en Hezbollah. Donderdagavond sprak de Amerikaanse president Biden zijn natie toe vanuit de Oval Office, onder meer over de noodzaak om Israël zwaar militair te steunen. Een Israëlisch grondoffensief in de Gazastrook lijkt aanstaande.

Intussen moet Israël de publieke sympathie zien vast te houden.

Sinds de gruweldaden waarmee Hamas twee weken geleden dit jongste conflict uitlokte, weet Israël zich overwegend gesteund in het Westen. Nog altijd komen er weerzinwekkende details naar buiten over het afslachten van Israëlische burgers door Hamas. Westerse samenlevingen die de afgelopen decennia zelf terreurdaden hebben moeten ondergaan, identificeren zich in eerste instantie met het land dat er slachtoffer van wordt. Ook kan Israël vrijwel onvoorwaardelijk rekenen op de steun van bondgenoot Amerika en Duitsland, dat zich uit historisch plichtsbesef pal achter de Joodse staat schaart.

Maar helemaal zonder clausules is het westerse krediet voor Israël ook weer niet. De Israëlische bombardementen op de Gazastrook zijn zo hevig dat er ook flinke kritiek te horen is, niet in de laatste plaats in Arabische gemeenschappen die zich in de regel met de Palestijnen identificeren. Bij alle hartverwarmende woorden van Biden viel wel degelijk te horen dat ook hij van Israël verwacht dat het zich bij zijn tegenreactie, hoe begrijpelijk die ook is, aan rechtsstatelijke standaarden houdt. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz benoemde op zijn beurt de verbondenheid van Israël en Duitsland als „democratische landen, die zelfs in extreme situaties rechtvaardig handelen”.

Los van hun steun aan Israël hoopten Biden en Scholz tijdens hun bezoek ook voor elkaar te krijgen dat de humanitaire noden in Gaza iets verlicht konden worden. Dat lukt maar mondjesmaat. Ook al zou er een akkoord zijn gesloten over het binnenlaten van hulpgoederen, op vrijdag was nog steeds geen enkele vrachtwagen de grensovergang bij Rafah gepasseerd. Artsen Zonder Grenzen waarschuwde donderdag voor „de ineenstorting van de patiëntenzorg” in Gaza als er niet heel snel brandstof komt voor de generatoren waar ziekenhuizen op draaien.

De verontrustende beelden uit Gaza blijven binnenkomen op telefoonschermpjes in het Westen en daarbuiten. Als het Westen te weinig oog heeft voor het leed van de Palestijnen, waarschuwen ambtenaren en diplomaten in de Financial Times, kan dat bredere gevolgen hebben. Zo probeerden westerse landen de afgelopen anderhalf jaar landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika te overtuigen van de noodzaak van de strijd tegen Rusland. De eenzijdige focus op Israëlische leed kan tot gevolg hebben dat het Westen zijn goodwill verspeelt bij deze landen, die traditioneel vaker achter de Palestijnse zaak staan. „Ze zullen nooit meer naar ons luisteren”, aldus een diplomaat van een G7-land. Ook Israël zou zich kunnen vervreemden van landen als India, Brazilië, Indonesië en Zuid-Afrika.

Laarzen in de Gazastrook

Zaterdag zal er op een top in de Egyptische hoofdstad Caïro druk overlegd worden, met als hoofddoel te verhinderen dat deze lokale oorlog uitgroeit tot een breder conflict in de regio. In Zuid-Libanon is de situatie gespannen, met Hezbollah dat zich geroepen voelt om zich serieus in de strijd te mengen zodra Israëlische soldaten hun laarzen in de Gazastrook neerzetten.

Toch is zo’n grondoorlog volgens de Israëlische minister Yoav Gallant (Defensie, Likud) aanstaande. Dit wordt naar verwachting een uitputtende strijd, die uitgevochten zal worden van deur tot deur, en deels ook in het uitgebreide tunnelnetwerk van Hamas onder Gaza-Stad, bijgenaamd ‘De Metro’. De Israëlische aanval zal „moeilijk zijn, lang duren en intens zijn”, in de woorden van majoor-generaal Yaron Finkelman.

Israël zal zich realiseren dat burgerdoden in zo’n strijd in een zeer verstedelijkte omgeving niet te vermijden zijn. En juist met grote aantallen burgerdoden kan het land snel zijn opgebouwde krediet verspelen. Nu al hekelt een ngo als Human Rights Watch het uitblijven van westerse veroordelingen van de haast onophoudelijke Israëlische aanvallen. Die druk zal alleen maar toenemen.

Ook zal Israël rekening moeten blijven houden met de gevoeligheden in Arabische landen. Dit geldt óók voor landen waarmee het de diplomatieke banden aangehaald heeft, zoals de Verenigde Arabische Emiraten, of waarmee het op het punt stond dat te doen, zoals Saoedi-Arabië. Beelden van dode Palestijnen drukken in deze landen zwaar op het publieke gemoed. Israël zal zich, ondanks de enorme opgave, ook in een grondoorlog aan internationale afspraken over oorlogsvoering moeten houden: zo veel mogelijk Hamas-militanten uitschakelen met zo min mogelijk burgerdoden.

Volgens oorlogsstrateeg Mick Ryan zal Israël goed gekeken hebben naar de manier waarop Oekraïne en Rusland sinds de Russische invasie, in februari 2022, wereldwijd regeringen en de publieke opinie proberen te beïnvloeden. De volgende fase van de oorlog zal een „multidimensionale oorlogsinspanning” zijn, aldus Ryan: niet alleen een strijd op de grond, maar ook een informatiestrijd met wereldwijde sympathie als inzet.

Israël is natuurlijk niet de enige partij die zijn reputatie overeind wil houden; Hamas wil dat net zo goed. De afgelopen weken was al te zien dat Hamas zijn populariteit probeerde op te vijzelen met gelikte filmpjes over ‘verzet tegen de Israëlische bezetter’. Hamas wil niets liever dan gezien worden als de leider van dat verzet, en als het daarin slaagt, legitimeert dat zijn bewind in Gaza. Wat Israël hiertegenover kan stellen, zegt Ryan, is transparantie en afrekenbaarheid. „Tegelijkertijd zal het land de toename van desinformatieoperaties en cyberaanvallen moeten bestrijden die gepaard gingen met de aanval van Hamas op Zuid-Israël.”

Ook Hamas wil zijn reputatie overeind houden. Te zien was dat Hamas zijn populariteit probeert op te vijzelen met gelikte filmpjes over ‘verzet tegen de Israëlische bezetter’

Machtsvacuüm

Intussen blijft ook de vraag wat Israël uiteindelijk hoopt te bereiken met zijn inzet van militairen in de Gazastrook. Hamas uitroeien lijkt het hoofddoel. Maar stel dat dat lukt, wat volgt er daarna? Wie gaat er dan de Gazastrook besturen? Als Israël Hamas uitschakelt en zich vervolgens terugtrekt, dan zou dat een machtsvacuüm creëren waar extremistische groepen graag in zullen stappen. Moet Israël dan maar zelf Gaza gaan besturen? Dat gaat het niet doen, kondigde minister Gallant vrijdag aan: na de oorlog zal Israël geen „verantwoordelijkheid voor het leven in de Gazastrook” meer dragen. De Palestijnse Autoriteit van Mahmoud Abbas dan? Die is buitengewoon ongeliefd in Gaza. Biden waarschuwde Israël voor het gebrek aan een plan met een verwijzing naar Amerikaanse fouten uit het verleden: de VS wilden wraak na 9/11, maar „wraak is geen strategie”.

Oorlogsstrateeg Ryan identificeert ook een aantal doelen die wél haalbaar lijken. Zo zou een beslissende overwinning op Hamas de afschrikkende werking van de Israëlische militaire overmacht herstellen en het vertrouwen van Israëliërs in hun eigen veiligheidstroepen nieuw leven inblazen. Dan is het wel belangrijk dat Israël afstapt van de strategie van de voorbije jaren, ook wel bekend als ‘het gras maaien’: de veronderstelling dat Israël de status quo in Gaza kan bewaren door Hamas net hard genoeg te raken om het ervan te weerhouden Israël aan te vallen, maar niet zo hard dat Gaza helemaal instort of er een regionale oorlog uitbreekt. Die strategie, aldus analist Raphael Cohen, „weerspiegelde een hoge mate van hoogmoed”.

De toenadering tussen Israël en Saoedi-Arabië is door alle recente ontwikkelen stil komen te liggen. Toch zou de verbeterde band tussen deze twee landen ook een oplossing voor de situatie in Gaza dichterbij kunnen brengen, bijvoorbeeld door Riad een rol te geven bij de opbouw van een levensvatbare staat ná Hamas. Dan moet Israël wel afstappen van een ander dogma van de voorbije jaren: dat toenadering in het Midden-Oosten ook wel lukt zonder de Palestijnse kwestie te adresseren. De Saoedi’s hebben altijd benadrukt dat diplomatieke banden met Israël gepaard zullen moeten gaan met uitzicht op een betere toekomst voor de Palestijnen.

De vraag is vooral of dit erin zit onder het bewind van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu – de architect van de strategieën die deze weken blijken te verkruimelen. In oorlogstijd zullen de Israëliërs nog achter hun leider staan. Maar net als dat van zijn land is ook het krediet van Netanyahu niet eindeloos.