N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Rechtsstaat De instelling van een tuchtkamer voor rechters en andere maatregelen die de rechtspraak aan banden leggen, zijn in strijd met het recht van de EU, oordeelt het Europees Hof van Justitie. Polen moet definitief ruim een half miljard euro betalen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101445638-5a5439.jpg)
Polen is opnieuw berispt voor het uitkleden van de rechtsstaat. Maandag oordeelde het Europees Hof van Justitie dat een hervorming van de rechterlijke macht uit 2019 „het recht van de Unie schendt”. De uitspraak bekrachtigt deels een eerder oordeel van het Hof waarin Polen een dwangsom kreeg opgelegd, die inmiddels is opgelopen tot 556 miljoen euro.
Met de gewraakte hervorming maakte de Poolse regering het rechters onder meer onmogelijk elkaars uitspraken te toetsen op onpartijdigheid – op straffe van tuchtmaatregelen. Rechters werden daarnaast verplicht informatie openbaar te maken over lidmaatschap van verenigingen en stichtingen. Ook stelde de regering een tuchtkamer in die kritische rechters uit hun ambt kon zetten, salaris kon ontnemen of strafrechtelijk kon vervolgen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/11/data79019597-d15431.jpg)
De hervormingen konden direct op harde kritiek rekenen vanuit de Europese Commissie, dat zich grote zorgen maakt over de onafhankelijkheid van de rechtspraak in Polen. Met een zaak bij het Europees Hof vocht ze de maatregelen aan. In 2021 oordeelde het Hof al in een tussenvonnis dat de tuchtkamer moest worden gestaakt, op straffe van een dwangsom van een miljoen euro per dag.
Bindende verplichtingen
Met de uitspraak van deze maandag bekrachtigt het Hof dat oordeel nogmaals en stelt ze vast dat ook de andere hervormingen tegen het EU-recht ingaan. „De waarde van de rechtsstaat is een wezenlijk onderdeel van de identiteit van de Unie als gemeenschappelijke rechtsorde en komt concreet tot uiting in beginselen die juridisch bindende verplichtingen voor de lidstaten inhouden”, aldus de hoogste EU-rechter deze maandag. Tegen de uitspraak is geen beroep mogelijk.
Nu de zaak is afgesloten, krijgt Polen definitief iets meer dan een half miljard euro boete – een bedrag dat wordt afgetrokken van EU-fondsen waarop Warschau aanspraak maakt.
De uitspraak draagt Polen op de gewraakte hervormingen volledig terug te draaien
De uitspraak draagt Polen bovendien op de gewraakte hervormingen volledig terug te draaien. Eerder deed Warschau al concessies door de tuchtkamer te wijzigen, maar voor Brussel was dat onvoldoende. Laat Polen ook nu na de hervormingen terug te draaien en de tuchtkamer verder te ontmantelen, dan kan de Europese Commissie opnieuw naar het Hof stappen om een nieuwe dwangsom op te leggen.
„Vandaag is een belangrijke dag voor het herstel van de onafhankelijke rechtspraak in Polen”, aldus Eurocommissaris Didier Reynders (Justitie) in een reactie. „We verwachten nu dat Polen zich volledig aan de uitspraak houdt.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data101399509-efa427.jpg)
Speciale commissie
De uitspraak komt op een pikant moment, nu Polen door zowel Brussel als ook door de Amerikaanse regering scherpe kritiek krijgt om weer een nieuwe maatregel die de rechtsstaat onder druk zet. Onlangs stemde het Poolse parlement voor het instellen van een speciale commissie die Poolse politici streng moet controleren op Russische invloed en hen vervolgens een ambtsverbod kan opleggen. Het voorstel komt in aanloop naar parlementsverkiezingen in Polen later dit jaar.
Na felle kritiek liet de Poolse president Andrzej Duda afgelopen vrijdag weten de bevoegdheden van de nieuwe commissie aan te zullen passen. Het neemt de vrees voor politieke processen nog niet weg. Zondag gingen in Polen naar schatting een half miljoen mensen de straat op om tegen de regering te demonstreren.
