N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Joint Investigation Team (JIT) Het internationaal onderzoeksteam inzake MH17 heeft „sterke aanwijzingen” dat de Russische president Poetin persoonlijk opdracht gaf de separatisten in de Donbas te voorzien van het Boek-luchtafweersysteem waarmee het vliegtuig werd neergehaald boven Oekraïne. Het MH17-onderzoek is nu voorlopig afgesloten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96570314-00f32f.jpg)
Foto Sem van der Wal/ANP
En ineens klonk er in de perszaal de stem van Vladimir Poetin – op een tapgesprek van het JIT, het internationale onderzoeksteam naar het neerschieten van vlucht MH17.
Het is een telefoongesprek uit 2017 tussen de Russische president en Igor Plotnitski, het toenmalige ‘hoofd’ van de van Oekraïne afgescheiden ‘Volksrepubliek Loehansk’. Poetin houdt het kort, stelt een paar vragen over de militaire situatie, over de uitruil van krijgsgevangenen. Er wordt met geen woord gerept over MH17.
Toch is het gesprek belangrijk, zo zei het hoofd van de Nationale Recherche Andy Kraag. De Russische regering heeft al die jaren ontkend verantwoordelijk te zijn voor de oorlog in het oosten van Oekraïne. Het tapgesprek bewijst echter dat Poetin zich „persoonlijk” bemoeide met het conflict, aldus Kraag.
Deze constatering is ook strafrechtelijk relevant. Tijdens voorlopig de laatste persconferentie van het JIT in Den Haag bleek dat het onderzoeksteam Poetin jarenlang heeft beschouwd als een van de verdachten van het neerhalen van de Boeing 777 van Malaysia Airlines op 17 juli 2014.
Sluitend bewijs tegen de Russische president heeft dat niet opgeleverd, zo zei onderzoeksleider Digna van Boetzelaer. Wel beschikt het JIT over „sterke aanwijzingen” dat Poetin persoonlijk opdracht gaf om de separatisten in de Donbas te voorzien van het Boek-luchtafweersysteem waarmee MH17 uit de lucht werd geschoten.
Alleen nummer één kan de knoop doorhakken, geen generaal, geen minister van Defensie
Assistent van de leider van door Rusland geannexeerde Krim
Die beslissing viel begin juni, toen Poetin was afgereisd naar het Franse Normandië, voor een internationale herdenking van D-day, de geallieerde invasie op 6 juni 1944. De dag nadat Poetin poseerde naast de Amerikaanse president Barack Obama en de Britse koningin Elizabeth belde de assistent van Sergej Aksjonov, de leider van de door Rusland geannexeerde Krim, met een onbekende. Aksjonov speelde een grote rol in de aansturing van de separatisten. Via hem hebben de opstandelingen gevraagd om zwaardere luchtafweer – zoals de Boek.
Oekraïense veiligheidsdienst
Terwijl de Oekraïense veiligheidsdienst meeluistert, vertelt Aksjonovs assistent dat het besluit een week is uitgesteld, want alleen „nummer één” kan de knoop doorhakken. „Geen generaal, geen minister van Defensie. Nummer één, degene die persoonlijk verantwoording aflegt aan het volk”, verduidelijkt de assistent. „Híj neemt de beslissing. En omdat er nu die top is in Frankrijk…”
„Ik begrijp het”, zegt zijn anonieme gesprekspartner.
„Begrijp je nu over welk niveau we het hebben?”
Het tapgesprek is niet de enige aanwijzing voor Poetins directe betrokkenheid bij de dood van alle 298 inzittenden van MH17 – onder wie 196 Nederlanders. Zo blijkt uit een ander tapgesprek dat Krim-leider Aksjonov op 3 juni 2014 in Sotsji aan de Zwarte Zee was – net als de Russische president. Het OM beschikt bovendien over informatie dat er in de tweede helft van juni vergaderd is op de presidentiële administratie in Moskou onder leiding van Poetins Oekraïne-adviseur Vladislav Soerkov, waarbij een schriftelijk verzoek aan Poetin werd opgesteld om de separatisten van zwaardere luchtverdediging te voorzien. Dat verzoek werd ingewilligd: op 23 juni vertrokken eenheden van de 53ste Raketbrigade met Boek-systemen vanuit het Russische Koersk naar de Oekraïense grens.
Strafrecht
Het is fascinerend bewijs, maar het is onvoldoende om Poetin strafrechtelijk te vervolgen, zo zei Van Boetzelaer. Bovendien: als staatshoofd geniet de Russische president onschendbaarheid. Een eventuele vervolging zou pas aan de orde zijn nadat Poetin is afgetreden – iets waar hij niet bepaald genegen toe lijkt.
Ook het onderzoek naar ándere verdachten – van de Russische bemanning van de Boek tot minister van Defensie Sergej Sjojgoe – heeft onvoldoende opgeleverd voor verdere vervolging. Zo blijft het grootste strafrechtelijke onderzoek uit de Nederlandse geschiedenis steken op de veroordeling van drie verdachten. Afgelopen november kregen de voormalige Russische inlichtingenofficieren Igor Girkin, Sergej Doebinski en de Oekraïners Leonid Chartsjenko door de rechtbank Den Haag levenslange gevangenisstraffen opgelegd voor hun aandeel in de vliegramp. Dat vonnis is inmiddels onherroepelijk geworden, maar het kan niet ten uitvoer worden gebracht: de drie veroordeelden bevinden zich in door Rusland gecontroleerd gebied en Moskou levert geen staatsburgers uit.
Voorlopig eind MH17-onderzoek
Het onderzoek naar MH17 is daarmee op een voorlopig einde beland. Tijdens de persconferentie in Den Haag bleek nog eens hoe ver het internationale onderzoeksteam is gegaan bij het onderzoek. Zo citeerde Kraag uit gesprekken die undercoveragenten hebben gevoerd met Russische militairen van de 53ste Brigade – waarschijnlijk medewerkers van de Oekraïense diensten. Het was niet genoeg voor nieuwe zaken. „De lat voor het vaststellen van individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid ligt hoog”, zo zei Van Boetzelaer. Het onderzoek naar MH17 wordt op de plank gelegd. Maar dat wil niet zeggen dat er geen vervolg kan komen in de toekomst. Getuigen kunnen zich nog altijd melden en de MH17-website blijft in de lucht. Voor alle zekerheid is de JIT-overeenkomst tussen Nederland, Oekraïne, Maleisië, Australië en België van kracht. „Het oplossen van dit soort misdrijven is een kwestie van de lange adem”, zei Van Boetzelaer.
Voorlopig blijft Rusland het onderzoek saboteren. Maar als het regime van president Poetin valt kan het onderzoek naar MH17 zomaar worden afgestoft. Van Boetzelaer verwees naar de Lockerbie-zaak (de bomaanslag op een Amerikaans vliegtuig boven Schotland in 1988). Afgelopen december werd bekend dat de VS de vermoedelijke (Libische) bommenmaker hebben aangehouden. Van Boetzelaer had ook kunnen verwijzen naar de Bosnische Serviërs Radovan Karadžić (opgepakt in 2008) en Ratko Mladić (gearresteerd in 2011). Beiden werden jaren na dato veroordeeld voor de moord op circa 8.000 Bosnische mannen en jongens in Srebrenica in 1995. Ook Vladimir Poetin heeft dus reden om te vrezen. „Het JIT blijft toegewijd aan het MH17-onderzoek”, zei Van Boetzelaer.
