Een militair transportvliegtuig van het type Iljoesjin (Il-76) dat in de Russische regio Belgorod bij het dorp Jablonovo ter aarde stort. Bij impact ontstaat een grote ontploffing. Op een video van het incident is daarna in de lucht een grijs wolkje te zien; daar vloog het toestel kort daarvoor nog.
Het gebeurde woensdagochtend iets na elven, maar houdt sindsdien de gemoederen bezig. Rusland beschuldigt Oekraïne van het neerschieten van het vliegtuig, op 46 kilometer van de grens. Moskou verklaart daarbij bovendien dat er 65 Oekraïense krijgsgevangenen aan boord waren, die naar de grens vervoerd werden voor een gevangenenruil. Ook zouden er zes bemanningsleden en drie bewakers aan boord zijn geweest. Rusland stelde donderdagmiddag raketresten te hebben gevonden op de rampplek en doet onderzoek naar het type wapen dat gebruikt zou zijn. Oekraïne heeft een eigen onderzoek ingesteld.
1 Wat is er bekend over de crash?
Er zijn een aantal feiten die indirect het Russische relaas ondersteunen. Zo stond op woensdag inderdaad een gevangenenruil gepland, die niet is doorgegaan, bevestigt Oekraïne. Bovendien hebben de Oekraïense strijdkrachten nadien verklaard dat Russische militaire vliegtuigen die richting Belgorod gaan, beschouwd worden als „legitiem doelwit”.
En eerder in de week: dat het aantal raketten dat vanuit Belgorod op Oekraïne wordt afgevuurd, samen lijkt te vallen met het aantal militaire transportvliegtuigen dat die stad aandoet. Dat zou kunnen betekenen dat Oekraïne de Il-76 inderdaad tot doel heeft gemaakt. Kort na de crash publiceerde de Oekraïense nieuwssite Pravda op basis van bronnen binnen het leger dat de veronderstelling was dat er S-300 luchtafweerraketten werden vervoerd in het toestel, een type raket dat de afgelopen tijd ook vaak op de Oekraïense stad Charkiv werd afgeschoten, maar dat bericht werd later ingetrokken omdat andere bronnen dit weerspraken.
Het is niet ondenkbaar dat Oekraïne doelen zo ver inlands kan raken. Het land heeft vorige week maandag aangetoond in staat te zijn op dergelijke afstand, vliegtuigen uit de lucht te schieten. Vorige week maandag behaalden de Oekraïense strijdkrachten op dat gebied hun eerste grote succes met het neerhalen van een radarvliegtuig Beriev A-50, en een Il-22M, een militair commandocentrum in de lucht, boven de Zee van Azov – op meer dan 100 kilometer van door Oekraïne gecontroleerd gebied.
Lees ook
Van spoorwegsabotage tot drone-aanvallen op oliedepots: de Oekraïne-oorlog dringt diep in Rusland door
2 Wat zegt Oekraïne over het incident?
Oekraïne heeft niet direct bevestigd of ontkend dat het de crash heeft veroorzaakt. Schuld wil het land in ieder geval niet op zich nemen. De Oekraïense militaire inlichtingendienst GOeR schrijft op Telegram dat „Rusland de veiligheid van onze verdedigers [de krijgsgevangenen] had moeten waarborgen”. Rusland had volgens die dienst niet gevraagd het luchtruim tijdelijk te mijden, „zoals in het verleden wel vaak gebeurde” bij een krijgsgevangenentransport. Bovendien werd Oekraïne „niet geïnformeerd over het aantal voertuigen, de route, en de manier waarmee gevangenen via lucht, spoor en weg vervoerd zouden worden”.
Deze omissies duiden volgens de Oekraïense militaire inlichtingendienst op „een mogelijke indicatie van opzettelijk handelen door Rusland, dat erop gericht is het leven en de veiligheid van gevangenen in gevaar te brengen”. „Het landen van een transportvliegtuig op 30 [sic] kilometer afstand van een gevechtszone kan niet veilig zijn en moet door beide zijden besproken worden, anders komt het hele uitwisselingsproces in gevaar.”
Een van de belangrijkste redenen van twijfel over het Russische verhaal, is dat op beelden van de rampplek wel wrakstukken maar geen lichamen te zien zijn. In een interview met RFE/RL zei Andri Joesov van de Oekraïense militaire inlichtingendienst donderdag dat hij over informatie beschikt dat er „maar vijf lichamen” in het Belgorodse mortuarium zijn aangekomen. „Ik ben geen expert, maar als er foto’s of video’s van onze krijgsgevangenen waren, zou Rusland die wel gedeeld hebben”, stelde de Oekraïense ombudsman Dmytro Loebinets.
Bovendien zijn er veel twijfels over de betrouwbaarheid van de bron. „Tot nu toe komt de enige aanwijzing dat er Oekraïners aan boord waren van het Russische ministerie van Defensie, wat vaak een indicatie is dat het tegenovergestelde waar is”, zegt Keir Giles van het Rusland en Euraziëprogramma bij de Britse denktank Chatham House. Bovendien, vervolgt hij, lanceerde Rusland „een imposant snelle disinformatiecampagne na het incident. Dat is meestal een indicatie dat er voorkennis was.”
In zijn avondtoespraak zei de Oekraïense president Volodymyr Zelensky woensdag dat er nog meer duidelijkheid moet komen over wie er aan boord was. Hij dringt aan op een internationaal onderzoek.
3 Mag Oekraïne volgens het militair recht een militair Russisch vliegtuig neerschieten?
Het korte antwoord is: ja, mits, zegt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht aan de Universiteit van Amsterdam. „Rusland is Oekraïne binnengevallen, en Oekraïne mag zichzelf verdedigen”, stelt hij. „Op basis van het recht op zelfverdediging mag dat ook op Russisch grondgebied, als dat nodig is om de Russische aanval af te slaan. Daarbij moet Oekraïne zich wel aan het oorlogsrecht houden. Dat maakt een onderscheid tussen combatanten en burgers, en tussen militaire doelwitten en burgerobjecten. Een militair vliegtuig is typisch een militair doelwit, dus in beginsel mag Oekraïne dat neerschieten. De partij die aanvalt moet wel zoveel mogelijk doen om zeker te stellen dat het object waarop hij schiet een militair doelwit is.
„Onder normale omstandigheden mag je ervan uitgaan dat een militair vliegtuig onderdeel is van de krijgsmacht van de tegenstander, en dus een militair doelwit. Dat zou eventueel anders kunnen zijn als Oekraïne had kunnen of moeten weten dat er krijgsgevangenen aan boord zaten. Ik heb tot nu toe nergens iets gelezen dat erop duidt dat Oekraïne dat zou kunnen of moeten weten. Rusland geeft aan dat er een gevangenenruil zou plaatsvinden. Oekraïne bevestigt dat, maar stelt dat die was afgelast. Als dat vliegtuig Oekraïense krijgsgevangenen vervoerde, was het op de eerste plaats aan Rusland om maatregelen te nemen om die krijgsgevangenen te beschermen. Voor de hand ligt dan om Oekraïne te informeren dat er een vliegtuig aankomt waarin hun eigen krijgsgevangenen zaten. Rusland is verantwoordelijk voor de veiligheid van de krijgsgevangenen die zij onder hun hoede hebben.”
4 Hoe ver mag Oekraïne gaan bij het aanvallen van doelwitten in Rusland?
Volgens Zwanenburg mag Oekraïne in beginsel op basis van zelfverdediging „dat geweld gebruiken dat nodig is om de aanval van Rusland te stoppen”. Als het daarvoor nodig is om een haven of een oliedepot op grote afstand van Oekraïne aan te vallen, dan mag dat. „Het moet wel een militair doelwit zijn. Volgens het oorlogsrecht mag Oekraïne in beginsel ook een object aanvallen dat voor zowel civiele als militaire doeleinden wordt gebruikt: zodra er ook maar een stukje militair gebruik is, wordt het een militair doelwit.”
Lees ook
Niet schuilen maar kijken: Russen in Belgorod zijn nog niet gewend aan aanvallen uit Oekraïne
