N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Provincies en stikstof Deze donderdag spreekt de Kamer over het stikstofdossier. Het kabinet denkt aan dwang richting provincies via wetgeving.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97158816-b772dd.jpg)
Foto SIESE VEENSTRA/ANP
Nu zegt het kabinet nog bezwerend dat alle provincies „gemotiveerd” meewerken aan de gevoelige stikstofaanpak. Maar er zijn grote zorgen dat het politieke landschap er na de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart heel anders uitziet. Naast de BoerBurgerBeweging, zijn ook provinciale afdelingen van coalitiepartijen VVD en CDA uiterst kritisch over de stikstofaanpak.
Wat als nieuwe, rechtse provinciebesturen niet meewerken aan het uitkopen of verhuizen van boeren?
Om die reden zint het kabinet op nieuwe wetgeving om weigerachtige provincies te dwingen de stikstofaanpak uit te voeren – als zo’n wet door de nieuwe Eerste Kamer komt. Onlangs schreef stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) al dat het kabinet denkt aan meer „inzetten op verplichtende landelijke of lokaal gerichte maatregelen, of instructieregels” als provincies de stikstofdoelen niet halen.
„Wij denken er technisch over na”, zegt een woordvoerder van het ministerie, „wat er mogelijk is als provincies weigeren wettelijk verankerde opgaven uit te voeren.”
Elf uur lang gaan de Tweede Kamer en het kabinet donderdag weer in discussie over het stikstofprobleem en het platteland. De verkiezingen over drie weken zullen de toch al scherpe tegenstellingen in het Kamerdebat niet kleiner maken, zeker omdat de provincies een hoofdrol spelen bij de uitvoering van het stikstofbeleid.
Piekbelasters
Het doel is halvering van de stikstofuitstoot per 2030, om te beginnen met het vrijwillig uitkopen of met dwang beëindigen van 3.000 grote stikstofvervuilers (piekbelasters). Nog eens 10.000 boeren krijgen recht op een normale regeling voor uitkoop, of om hun bedrijf om te vormen naar natuurvriendelijke landbouw.
Als grootste criticus van het beleid geldt de BoerBurgerBeweging (BBB), die in peilingen goed scoort. De partij wil graag meebesturen in provincies, maar onteigening van boeren en 2030 als grens zijn voor BBB „geen optie”.
Ook provinciale afdelingen van coalitiepartijen VVD en CDA zijn soms kritisch over de stikstofaanpak van het kabinet. Dat is goed te zien in de provinciale stemwijzers die Kieskompas maakte. Met de stelling dat de provincie zich moet verzetten tegen het landelijke stikstofbeleid om zo de boeren te beschermen, is de VVD het in vijf provincies (Drenthe, Friesland, Limburg, Overijssel Zeeland) ‘mee eens’ of ‘helemaal mee eens’, zegt Kieskompas. Het CDA denkt er net zo over in zeven provincies (Drenthe, Groningen, Limburg, Noord-Holland, Overijssel, Zeeland, Zuid-Holland).
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/data95968070-580c3a.jpg)
De provincies hebben de kiezers beloften gedaan
„De eenzijdige wijze waarop de rijksoverheid de opgave rondom stikstof tot op heden heeft aangepakt is volgens ons volstrekt onvoldoende, met desastreuze gevolgen voor de gehele Limburgse economie”, zegt het CDA in Limburg. De Drentse VVD wil een eigen variant op de landelijke stikstofaanpak, „waarbij we kunnen afwijken van de stringente regels.”
Het blijft niet bij campagnetaal. Vorig jaar keerden provincies zich al tegen het beruchte stikstofkaartje van minister Van der Wal. Dit jaar dreigde Overijssel te stoppen met het stikstofbeleid, als het kabinet de provincie niet meer geld en tijd gunt. In Noord-Brabant vielen sinds de vorige verkiezingen al twee colleges met CDA en VVD; het CDA stapt daar niet meer in een coalitie die een deadline wil stellen om stallen stikstofarm te maken.
Nieuwe stikstofwetgeving om provincies tot bepaalde maatregelen te dwingen, zou Rogier Kegge daarom niets verbazen. Kegge is universitair docent algemeen bestuursrecht en omgevingsrecht aan de Universiteit Leiden. „Als het politieke landschap verandert en provincies gaan op de rem staan, dan zul je zien dat het Rijk inderdaad gaat kijken naar meer instrumenten om door te pakken.”
Asielzoekers
Het is ook te zien op andere terreinen waar het Rijk na jaren van decentralisatie weer regie probeert te nemen. Deze maand kwam het kabinet met het wetsvoorstel versterking regie volkshuisvesting, om te kunnen bepalen hoeveel, waar en voor welke inkomensgroepen wordt gebouwd. En de nieuwe ‘spreidingswet’ moet gemeenten verplichten asielzoekers op te vangen, ook als er lokaal verzet is.
De Wet natuurbescherming biedt het Rijk nu geen middelen om een stikstofaanpak in provincies af te dwingen. Wel kan het Rijk ingrijpen op basis van de Provinciewet bij grove taakverwaarlozing: het Rijk zou dan de stikstofaanpak overnemen op kosten van de provincie. Kegge: „Dat is een bestuurlijke bazooka. Dan moet je het heel bont maken als provincie, en bijvoorbeeld überhaupt geen gebiedsplan voor stikstof vaststellen.”
Er zal eerder slepende discussie kunnen ontstaan over hóé provincies te werk willen gaan, zegt Kegge. „Er moet uiteindelijk een reëel gebiedsplan liggen. Maar wat is reëel? De BBB zal misschien zeggen: wij willen meer technische innovatie. En de linksere, groenere partijen: je moet de veestapel toch een keer aanpakken.”
Zo kan het stikstofdebat in de Tweede Kamer zich na de verkiezingen weer herhalen in de provincies. „Er is iets te makkelijk op de departementen vanuit gegaan, dat provincies ‘uitvoeringskantoren’ van het Rijk zijn”, zegt Marcel Boogers, hoogleraar innovatie en regionaal bestuur aan de Universiteit Twente. „Dat zijn provincies niet. Dat zijn zelfstandig gekozen, democratische bestuurslagen. Die hebben hun kiezers beloftes gedaan, en die willen ze nakomen.”
