Hoe genees je het vrouwenhart? ‘Te vaak worden klachten van vrouwen niet onderkend’

Het vrouwenhart onderschat? Wie de Dutch Revascularization & Electrophysiology Summit bezoekt zou het niet zeggen. Afgeladen vol zit de zaal in het Nijkerkse congrescentrum Hart van Holland. Om voldoende plaats te creëren voor de honderden cardiologen, hartchirurgen en verpleegkundigen moeten nog stoelen worden bijgesleept. Normaal is het op de vrijdagochtend van het tweedaagse congres altijd vrij rustig, zegt de Alkmaarse cardioloog en mede-organisator Raymond Hautvast. „Dan hebben we de avond ervoor de barbecue gehad… Maar deze sessie wilde niemand missen.”

Toch is die aandacht verre van vanzelfsprekend, benadrukt Yolande Appelman, interventiecardioloog bij Amsterdam UMC. Al jaren pleit ze voor meer aandacht voor hart- en vaatziekten bij vrouwen. Ze schreef er samen met collega’s een boek over, richtte een genderwerkgroep op en verrichtte door de jaren heen honderden hartkatheterisaties bij vrouwen. „Maar nog te vaak worden klachten van vrouwen niet onderkend.” En dat terwijl maar liefst één op de vijf vrouwen in Nederland overlijdt aan hart- en vaatziekten.

Om extra publiek te trekken is de sessie groots opgezet, als talkshow met artsen en patiënten. Moderator Eva Jinek vertelt bij aanvang hoe ze zelf tweemaal kampte met zwangerschapsvergiftiging – een belangrijke risicofactor als het gaat om hoge bloeddruk en daarmee gepaard gaande hart- en vaatziekten. Bij haar aan tafel zitten naast Appelman onder anderen Jeanine Roeters van Lennep, internist vasculaire geneeskunde bij het Erasmus MC en Tim van de Hoef, interventiecardioloog bij het UMC Utrecht.

Hoe komt het dat hart- en vaatziekten zich vaak anders uiten bij vrouwen? Welke symptomen zijn er? En wat valt eraan te doen? Vijf lessen over het vrouwenhart.

1Het X-chromosoom speelt een cruciale rol

Wie een mensenhart op de snijtafel legt, kan niet zomaar zien of het van een man of een vrouw afkomstig is. Ja, over het algemeen is een vrouwenhart wat kleiner en zijn de wanden vaak wat dunner en de vaten smaller, maar verder is er anatomisch geen duidelijk verschil.

Desondanks uiten hart- en vaatziekten zich bij vrouwen vaak anders dan bij mannen: er treden andere symptomen op en sommige aandoeningen komen bijvoorbeeld veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Die verschillen hebben vooral een genetische oorzaak, vertelt Appelman. „Een vrouw heeft twee X-chromosomen, een man één X en één Y. En juist het X-chromosoom is sterk gericht op het immuunsysteem. Daarmee zijn vrouwen aanvankelijk in het voordeel, totdat ze in de overgang komen.” De productie van het hormoon oestrogeen neemt af, terwijl juist dat hormoon de binnenkant van de vaatwanden goed beschermt. En dus beginnen vrouwen al vanaf zo’n jaar of 40 met een wrange ‘inhaalslag’ als het op hart- en vaatziekten aankomt.

Volgens recente cijfers zijn er in Nederland ruim 720.000 vrouwen die lijden aan een vorm van hart- en vaatziekten. Chronische ziekten waar ze soms nog een halve eeuw mee doorleven, want vrouwen overlijden op hogere leeftijd aan hart- en vaatziekten dan mannen. Of zoals Appelman en Roeters van Lennep het in hun boek Het vrouwenhart verwoorden: Men die quicker, but women get sicker.

2Niet alles draait om pijn op de borst

Waren het in de jaren tachtig vooral mannen die stierven aan hart- en vaatziekten, nu is het andersom. Soms gaat het daarbij om vrouwspecifieke aandoeningen als de Tako-Tsubo-cardiomyopathie, ook wel bekend als het ‘gebrokenhartsyndroom’. Daarbij kan in gevallen van hevige stress, bijvoorbeeld na het overlijden van een geliefd persoon, acuut hartfalen optreden: het bloed wordt niet langer rondgepompt, soms met fatale gevolgen. De precieze fysieke oorzaak is nog onbekend, maar mogelijk zorgen stresshormonen voor een soort verlamming van de hartspier. „90 procent van de patiënten met het syndroom is vrouw”, zegt Appelman. „Je ziet het vooral bij vrouwen na de menopauze.” De naam Tako-Tsubo verwijst naar Japanse potten om inktvissen mee te vangen: bij getroffen patiënten lijkt de linkerkamer van het hart op zo’n pot.

In vergelijking met zo’n specifiek syndroom is een hartinfarct veel bekender en algemener. Maar daarvan is het risico dat die juist bij vrouwen niet altijd tijdig wordt herkend.

„Een drukkende, knellende pijn in de hartstreek met uitstraling naar de linkerschouder: dát is het klassieke beeld van een hartinfarct”, aldus Van de Hoef. Een van de kransslagaderen rond het hart is geblokkeerd, waardoor er onvoldoende zuurstofrijk bloed de hartspier kan bereiken. Dat kán leiden tot een hartstilstand, waarbij het hart helemaal stopt met kloppen en je in enkele seconden buiten kennis raakt. Coronaire obstructie, noemen cardiologen zo’n blokkade van de kransslagader: het bloedvat is verstopt geraakt, bijvoorbeeld door slagaderverkalking.

Maar lang niet altijd vindt er zo’n obstructie plaats, vertelt Van de Hoef. „Er kan ook sprake zijn van verminderde bloedtoevoer zonder dat er vaatvernauwing in de kransslagaderen plaatsvindt – doordat alleen de haarvaatjes rond het hart verstopt zijn, of doordat er vaatspasmen optreden: plotselinge, tijdelijke samentrekkingen.” Bij vrouwen komt dat relatief vaak voor. „Soms ontstaat dan alsnog pijn op de borst, maar dat hoeft niet. Symptomen zijn vaak anders dan in de leerboeken staat. Denk aan druk tussen de schouderbladen of kortademigheid en vaak extreme vermoeidheid.”

Het is van belang dat huisartsen en cardiologen een patiënt altijd serieus nemen, benadrukt Appelman. „Te vaak worden zulke klachten weggewuifd onder het mom van stress of slaaptekort. Artsen zeggen al snel ‘u heeft niets’ als ze de oorzaak niet kunnen vinden. Terwijl ze beter kunnen zeggen: er is iets aan de hand, maar ik weet niet wat.”

3Vrouwen zijn geen kleine mannen

Vaak worden wel medicijnen voorgeschreven, maar die werken niet altijd. In zo’n geval kan een coronaire functietest uitkomst bieden, zegt Appelman. „Daarbij wekken we bewust verkramping van de kransslagaders op, om te zien of er bijvoorbeeld spasmen optreden.” Maar zo’n test is niet geheel zonder risico, en er is niet altijd direct een oplossing voorhanden. „Soms is een aangepaste leefstijl het beste devies, en dat kan betekenen dat iemand moet stoppen met werken of intensief sporten. De gevolgen zijn soms heel ingrijpend, terwijl daar vanuit de omgeving niet altijd begrip voor is. Dan hoort een vrouw van haar baas: moe zijn we allemaal weleens.”

Ook als het op de dosering van medicatie aankomt, wordt er nog te weinig onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen. „In het beste geval krijgt een kleine vrouw een lagere dosering dan een lange man”, zegt Appelman. „Maar vrouwen zijn niet simpelweg kleine mannen; er moet ook veel beter worden gekeken naar de precieze invloed van die medicatie in een vrouwenlijf. Zijn er interacties met de hormoonhuishouding, is het veilig om een bepaald medicijn te geven tijdens de zwangerschap? In heel veel gevallen is dat nog niet eens bekend.”

4Zwangerschap is een stresstest voor je lijf

Vanaf de menopauze heeft 80 procent van de Nederlandse vrouwen minstens één risicofactor die de kans op hart- en vaatziekten vergroot. „Dat kan bijvoorbeeld stress zijn, of overgewicht. En heel vaak is roken de boosdoener”, aldus Appelman. Maar er zijn er ook vrouwspecifieke alarmsignalen, waaronder een vervroegde overgang of migraineaanvallen met een zogeheten ‘aura’ van lichtflitsjes of gekleurde vlekken op het netvlies. „In zo’n geval moeten artsen extra alert zijn.”

Dat geldt ook bij zwangerschapsgerelateerde aandoeningen, voegt Roeters van Lennep toe. „Denk aan vroeggeboorte of herhaalde miskramen. Zwangerschap kun je zien als een stresstest voor je lijf. Hoe reageert je hart als het extra hard moet werken?”

Een veelvoorkomende risicofactor is zwangerschapsvergiftiging ofwel pre-eclampsie. Daarbij is sprake van een te hoge bloeddruk en treedt soms schade aan organen op. „Een jaar na de bevalling heeft de helft van de vrouwen met ernstige pre-eclampsie nog een te hoge bloeddruk, maar nazorg is er nauwelijks – terwijl je eigenlijk die bloeddruk continu moet blijven monitoren.” Zelf houdt ze daarom in het Erasmus MC ook regelmatig spreekuur voor vrouwen die ernstige pre-eclampsie hebben doorgemaakt.

5Hét vrouwenhart bestaat niet

Tot slot: denken in hokjes werkt averechts. Ook wie biologisch als man geboren is maar zich vrouw voelt of andersom moet zich gehoord voelen in de spreekkamer. En bovendien, zo zegt Van de Hoef: „Het is niet zo dat een infarct bij mannen áltijd gepaard gaat met pijn op de borst. Belangrijker dan praten in termen van ‘mannenhart’ en ‘vrouwenhart’ is dat wij als cardiologen de juiste diagnose stellen, en dat een patiënt geen drempel voelt om over klachten te praten.”

Of zoals Appelman het verwoordt: „Uiteindelijk hoop je natuurlijk dat de zorg voor álle patiënten zo goed is dat de term vrouwenhart helemaal overbodig wordt.”

Delen





Mail de redactie