Europa wil zelf weer sterk worden in de ruimte, helemaal met Trump en Musk aan de macht

Kan ze nog een condoom om een banaan doen voor een klas giechelende pubers? Kan ze nog klassikaal een filmpje afspelen over seksuele voorlichting zonder dat ouders klagen dat ze porno laat zien? Kan ze het mannelijk geslachtsdeel nog op een krijtbord tekenen?

De Bulgaarse biologiedocent Tanya Dimitrova, die seksuele voorlichting geeft op een school in de hoofdstad Sofia, weet het niet meer. Sinds afgelopen zomer een ‘anti-lhbti-propagandawet’ werd ingevoerd op scholen in Bulgarije, weet zij – net als veel andere docenten – niet meer wat ze wel en niet mag zeggen tegenover haar leerlingen. Wel wist ze meteen dat ze de wet zou gaan overtreden. „Ik krijg vragen in mijn lessen over homoseksuele seks. Wat moet ik doen?”, vraagt Dimitrova, die na jaren in de Verenigde Staten gewoond te hebben terug is in Bulgarije en wars is van het conservatisme in het land. „Ik beantwoord die vragen.” De consequentie daarvan is vooralsnog totaal onduidelijk. „Beland ik in de gevangenis? Ik weet het niet.”

De wet kwam voor iedereen in Bulgarije als een verrassing. Binnen één dag – hoogst ongebruikelijk – stemde het Bulgaarse parlement in met de anti-lhbti-wet. De wet verbiedt „propaganda, promotie of aansporing” van „lhbti-ideeën en -opvattingen” op scholen, zonder dit te specificeren. De pro-Russische Vazrajzdane-partij (‘Heropleving’), de derde partij van het land, diende de wet in en noemde „lhbti-propaganda anti-menselijk”.

Bulgarije volgt hiermee Rusland en Hongarije, die de afgelopen jaren bijna vergelijkbare wetgeving aannamen die de rechten van de lhbti-gemeenschap aantast. Ook Georgië diende recent een soortgelijke wet in. Het homohuwelijk wordt in EU-land Bulgarije niet erkend en het land staat onderaan de lijst Europese landen die geven om de rechten van lhbti’ers.

Deelnemers aan de Mars voor het traditionele Bulgaarse gezin, een anti-pride-evenement dat op dezelfde dag werd georganiseerd in Sofia.

Foto Hristo Vladev / NurPhoto / Shutterstock

Doelwit van ultrarechts

De situatie voor lhbti’ers in Bulgarije was altijd al slecht, zegt advocaat Denitsa Ivanova van de ngo Deystvie, die opkomt voor de rechten van de lhbti-gemeenschap in Bulgarije. „We zijn altijd al een doelwit geweest van ultrarechtse politieke partijen”, zegt Ivanova. „Fysieke en verbale aanvallen tijdens lhbti-evenementen, zoals de jaarlijkse Pride in Sofia, zijn normaal.” En in de Bulgaarse wet is weinig voor de gemeenschap geregeld. „Er is geen bescherming voor koppels van hetzelfde geslacht, geen mogelijkheden voor een huwelijk of geregistreerd partnerschap. Meer dan driehonderd rechten die voor anderen gelden, gelden in Bulgarije niet voor de lhbti-gemeenschap.”

Ook voor haar organisatie kwam de ‘anti-lhbti-propagandawet’ als een totale verrassing. Omdat het parlement dezelfde dag nog instemde met de wet, kon de Europese Unie niet ingrijpen, terwijl de wet in strijd is met de waarden van de EU. „De Europese Commissie kan de Bulgaarse regering niet overrulen als het gaat om wetten die al door het parlement heen zijn”, zegt Ivanova. „Wel kwam er internationale druk op twee andere wetten, die de stemming niet haalden.” Het zou gaan om een transgenderwet en de zogenoemde ‘buitenlandse agenten’-wet, die het werk van door het buitenland gefinancierde ngo’s belemmert.

Een probleem van de ‘lhbti-propagandawet’ is dat niemand weet wat die precies inhoudt. Wanneer is iets propaganda? Ook is onduidelijk wat de consequenties zijn. De verwachting is dat docenten zullen doen aan zelfcensuur, waardoor ze maar niet over het lhbti-onderwerp beginnen in de klassen. „Bovendien heeft de wet, ook al zou die morgen worden verworpen, effect op de acceptatie van de lhbti-gemeenschap”, zegt Ivanova. „Lhbti’ers worden gezien als gekken. Het zal veel moeilijker worden om veranderingen te bewerkstelligen.”

Online chatservice

De Bulgaarse durfkapitalist Ivan Dimov woonde al decennia in New York toen hij het verhaal hoorde van een minderjarige Bulgaarse jongen die zelfmoord wilde plegen nadat hij uit de kast kwam en zijn moeder zei dat hij geheeld moest worden door een psychiater. „Dat verhaal bleef mij jarenlang bij”, zegt Dimov in het eetgedeelte van zijn lhbti-café in Sofia. Hij keerde terug naar Bulgarije en richtte een café, werkplaats en club op voor de lhbti-gemeenschap en een ngo, de Single Step Foundation, die lhbti-jongeren helpt.

Dat doen ze bijvoorbeeld met een online chatservice, die na de invoering van de wet meteen piekte. „Jongeren maakten zich zorgen”, zegt Dimov. „Ze vroegen of ze in gevaar waren. Of ze geschorst konden worden. En wij konden ze niets vertellen, omdat we het simpelweg niet weten.”

In kuststad Varna ondervonden leraren al wel de indirecte gevolgen van de wet. Daar werden de adressen en namen van een groep leraren gepubliceerd door de Heropleving-partij, nadat ouders hadden geklaagd dat zij een petitie hadden ondertekend tegen de wet. Ze werden door de partij „parasieten” genoemd en „homo-propagandisten”. Dimov zucht: „Zo diep zijn we in dit land gezonken, dat we zwarte lijsten publiceren”. Ook hij moest bij zijn café camera’s plaatsen en moet herhaaldelijk bij de politie komen opdagen omdat er aangiftes tegen zijn organisatie worden gedaan. „Maar die worden allemaal verworpen”, zegt Dimov. „Al is het heel vermoeiend.”

Activist Dimov en advocaat Ivanova hebben de hoop gevestigd op internationale druk en op de Europese rechtbanken, maar ze verwachten een proces van jaren om de wet terug te draaien. „Wat we zien is dat deze wet onderdeel is van een zeer goed georganiseerde beweging uit Rusland, die de democratische waarden van de Europese Unie aanvalt”, zegt Ivanova. „We vechten niet alleen voor de rechten van de lhbti-gemeenschap in Bulgarije, maar ook voor het behoud van de democratie.”

Docent Dimitrova denkt er net zo over en gaat door met haar lessen seksuele voorlichting. Op school en buiten school om. „Ik ga mezelf niet censureren. Ik hoop zelfs dat ik met mijn klassen voor de rechter wordt gesleept”, zegt Dimitrova. Naar Amerikaans voorbeeld: „Dan kunnen we er een zaak van maken en kunnen we deze belachelijke wet aanvechten.”

Delen

Mail de redactie

De Chinese president Xi Jinping houdt van controle. Sinds hij in 2012 aan de macht kwam voert hij – met een autoritaire leiderschapsstijl – een onophoudelijke strijd tegen de innerlijke demonen van de Communistische Partij en ontwrichting van buitenaf.

Zo werden onder zijn bewind al ruim 4,6 miljoen mensen in China gestraft voor corruptie. Dat was een zuivering van de partij die Xi noodzakelijk achtte om te voorkomen dat zij zou verzwakken, zoals haar tegenhanger in de Sovjet-Unie.

De ruimte voor onafhankelijke geluiden in de maatschappij kromp, en elke vorm van verzet werd beantwoord met systematische onderdrukking. Tien jaar geleden vonden in Hongkong grootschalige protesten plaats tegen inmenging van Beijing in lokale verkiezingen, en pleegden militante Oeigoeren uit Xinjiang een serie aanslagen. Xi heeft de autonomie van beide gebieden in de jaren daarna drastisch ingeperkt.

Xi’s beweegredenen worden vaak afgeschilderd als een mysterie. Hij praat nog minder met de pers dan zijn voorgangers, en de Chinese politiek is door strenge censuur steeds moeilijker te volgen. In zijn boek Eenmanspartij beschrijft de Singaporese journalist Chun Han Wong wat we wél weten over Xi en hoe hij China wil besturen. „Je kunt een rechte lijn trekken tussen Xi’s visie op de macht en de chaos van de Culturele Revolutie waarin hij opgroeide”, zegt Wong.

Schrikbewind

Wong volgt voor The Wall Street Journal China’s elites en was van 2014 tot 2019 correspondent in Beijing. Hij laat in detail zien hoe de jonge Xi last had van het schrikbewind van Mao Zedong, China’s eerste grote leider met wie hij vaak wordt vergeleken. Drie of vier keer zat Xi vast, vanwege de besmette politieke status van zijn vader, een revolutionair die bij Mao in ongenade was gevallen. Pas na tien pogingen mocht Xi lid worden van de Communistische Partij die hij nu leidt.

Toch zou hij zich volledig richten op het versterken van die partij. „Mao had een diepe bron van legitimiteit. Hij kon zeggen: ik heb het nieuwe China opgericht. Hij koos voor revolutionaire chaos – en zette het volk zelfs tegen de partij in. Maar voor Xi is zijn verkiezing door de partij de enige reden dat hij China mag besturen”, aldus Wong. Xi gelooft dat alleen die krachtige politieke machine China stabiel kan houden. „Hij snapt hoe fragiel macht is.”

Eenmanspartij is ook een geschiedenis van de eerste tien jaar van Xi’s bestuur. Hoeveel jaren nog zullen volgen, is niet duidelijk. Xi’s beslissing om meer dan twee termijnen aan te blijven, creëerde volgens Wong misschien wel de grootste zwakke plek in Xi’s controledrang, maar zijn grip op de macht lijkt onverminderd sterk.

Uitdagingen zijn er wel, met de worstelende economie en de turbulente relatie met de Verenigde Staten – die met de overwinning van Trump opnieuw een onzekere periode tegemoet gaat.

Hoe ziet Xi de Trump-overwinning?

„We weten uit zijn vroege carrière dat Xi persoonlijk geen hekel heeft aan Amerikanen of Amerika. Hij had goede gesprekken met Amerikaanse diplomaten, bezocht Iowa als jonge ambtenaar, en stuurde zijn dochter naar Harvard.

„Maar als leider moet hij van China een grootmacht maken. Als nummer één supermacht zijn de VS niet blij met een sterker China. Zoals we de laatste vijf jaar zien, proberen ze er alles aan te doen om dat proces te vertragen of van richting te doen veranderen. In Xi’s retoriek zie je terug dat hij diep overtuigd is van China’s recht een belangrijke speler op het wereldtoneel te zijn. Op dat pad zijn de VS een grote complicatie.”

Is China voorbereid op de nieuwe Trump-regering?

„Je zag dat Xi’s eerste reactie op Trumps overwinning sterk de nadruk legde op het belang van samenwerking. Zo van: ‘We hebben de vorige keer confrontatie geprobeerd. Laten we het nu anders doen.’ Maar dat is niet wat analisten verwachten. Waarschijnlijk komen er meer importheffingen, meer anti-China retoriek, meer conflict. Maar je ziet dat China probeert de deur open te houden, ook om te kunnen zeggen dat ze het hebben geprobeerd.

„China probeert uit te stralen dat het goed is voorbereid op externe schokken. Sinds Xi aan de macht kwam, probeert hij China’s autonomie op elk vlak te versterken, van nationale veiligheid en het leger tot het opbouwen van voorraden van grondstoffen en voedsel. Ook is er de laatste weken veel diplomatiek contact tussen China en Aziatische buurlanden. Daaraan zie je ook dat China probeert zich voor te bereiden op turbulentie.”

U besteedt in het boek ook een hoofdstuk aan Xi’s opvolging. Wat is het risico van Xi’s beslissing om niet na twee termijnen af te treden?

„Ik denk dat Xi zich diep bewust is van het risico van een mislukte opvolging. Hij heeft zichzelf de man gemaakt die de Partij moet redden. Dus die moet ook na hem sterk blijven. Ik denk dat Xi graag controle wil over wie het wordt, en dat hij er dus mee bezig is. Maar het is een fundamentele spanning in het systeem. Want in een Partij die is opgezet rond een sterke leider, is de opvolger per definitie zwakker. Kan het systeem dan blijven functioneren?”

U werd in 2019 China uitgezet vanwege uw verslaggeving over Xi en zijn familieleden. Heeft dat u gemotiveerd om een boek over hem te schrijven?

„Ik was het al van plan, maar mijn uitzetting motiveerde me om het sneller te schrijven, voordat ik te veel op afstand kwam te staan. In Beijing kon ik nog praten met mensen die Xi of zijn familie persoonlijk kenden. Die elitecirkels zijn nu banger om met buitenlandse media te praten en hebben zelf ook minder toegang tot Xi. Dus het bleek precies op tijd.”

Eenmanspartij: Xi Jinping en de toekomst van China als wereldmacht verscheen op 30 oktober in het Nederlands bij uitgeverij Prometheus.

Delen

Mail de redactie