Diep verontwaardigd waren de polderpoetinisten toen demissionair premier Rutte vorige week met president Zelensky van Oekraïne in frontstad Charkiv een bilaterale samenwerkingsovereenkomst voor tien jaar had bezegeld. „De Kamer heeft toegezegd dat we totaal missionair zijn op dit onderwerp. Dus we gaan vol stoom door”, had de premier volledigheidshalve toegelicht.
Rutte had gelijk. Enkele weken eerder had bijna twee derde der Tweede Kamer (94 voor, 56 tegen) vastgesteld „dat het voor de veiligheid en stabiliteit van Nederland noodzakelijk is om Oekraïne zo lang als nodig en minimaal op hetzelfde niveau militair te steunen met materieel, munitie en trainingen”.
Maar PVV-leider Wilders had geen behoefte aan parlementaire zindelijkheid. „Een demissionair kabinet kan echt geen akkoord voor tien jaar afsluiten”, schreef hij op zijn X-account. Inzake Oekraïne wenst Wilders, de man die anders vindt dat de kiezerswil moet worden gerespecteerd, zich ineens niet neer te leggen bij de wil van de volksvertegenwoordiging.
Op het eerste gezicht leek dat raar. Enkele dagen eerder had dezelfde Wilders laten weten dat hij bereid was te praten over militaire steun aan Kyiv. Alles wat hij kon doen voor de snelle vorming van een „daadkrachtig kabinet, zou [hij] niet laten”. „In dat kader moet u het zien”, aldus Wilders. Let wel, om wille van het tempo, niet ter wille van Oekraïne dat volgens het verkiezingsprogramma van de PVV militair juist in de steek moet worden gelaten.
Zwalkt Wilders bewust? Ja.
Volgens ‘politieke duiders’ is formeren „faseren” en „elimineren”, zoals oud-vicepresident Tjeenk Willink van de Raad van State placht te zeggen. Wilders ziet het proces anders. Hij speelt willens en wetens dubbelspel, omdat hij zich nergens aan wil binden en altijd achteruit wil kunnen onderhandelen.
Het doen van concessies in de informatiefase is inderdaad een hachelijke onderneming. Op zoek naar compromissen moeten onwrikbare standpunten worden afgezwakt of zelfs ingeleverd. Of die concessies ook leiden tot een kabinet – kortom of politieke flexibiliteit uiteindelijk wordt beloond met machtsposities op het bordes bij de koning – dat blijft in de informatiefase echter een gok. De formatie kan op de valreep klappen. En dan ben je alles kwijt. Een standpunt opgegeven in de formatie, is voor altijd weggegeven.
Vandaar dat Wilders nooit zegt dat de PVV van inzicht is veranderd, laat staan dat inhoudelijk toelicht, maar alleen laat weten dat hij een standpunt in ‘de ijskast’ heeft gezet. Als hij niet in een kabinet komt, kan hij die oude visies net zo makkelijk weer laten ontdooien. Vandaar ook dat Wilders, die van de anderen eist dat ze „over hun schaduw heen springen”, zijn eigen fractiegenoten in het parlement inzet om zijn oude pro-Kremlinposities van de PVV warm te houden. Dat deed Tweede Kamerlid Joeri Pool bijvoorbeeld toen hij zich begin februari keerde tegen de „voortdurende provocaties van de Nederlandse regering aan de Russische Federatie”. Dat deed zijn collega Raymond de Roon twee weken later door „scherp te stellen dat Oekraïne geen bondgenoot is” omdat het land nog geen lid is van de NAVO. En dat deed de senaatfractie van de PVV vorige week door in de Eerste Kamer tegen extra geld voor Oekraïne te stemmen.
Hoe lang laten democratische fracties dit dubbelspel nog toe? Waarom durven ze het niet aan om Wilders te ontmaskeren en – twee vliegen in één klap – het regeringsbeleid te schragen? Wanneer entameren ze in de Tweede Kamer een debat over het bilaterale akkoord met Oekraïne, waarna zal blijken dat polderpoetinisten in Nederland nog steeds een minderheid vormen? Wilders pokert. Daar is maar één antwoord op: laat hem zijn kaarten op tafel leggen.
Hubert Smeets is journalist en historicus. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.
