Een vliegtuig is zondagmiddag neergestort nabij het vliegveld London Southend. Het vliegtuig was onderweg naar Lelystad, aldus de Britse krant The Guardian. De crash vond plaats vlak na het opstijgen, volgens Britse media zorgde de impact met de grond voor een grote vuurbal.
De politie van Essex, een graafschap gelegen tussen Londen en de Noordzee, spreekt op Facebook van een „ernstig ongeluk”. Alle hulpdiensten zijn inmiddels ter plaatse. Een omliggende rugby- en golflcub wordt ontruimd. The Guardian schrijft dat het om een Beechcraft B200-model gaat, een klein model met propellers dat doorgaans ruimte biedt aan zo’n negen passagiers.
Via de iPhone bereikten me oproepen om vooral online een handtekening te zetten onder een petitie voor het behoud van Vitesse, zo’n beetje de allerlaatste stuiptrekking om toch nog je zin te krijgen. De KNVB had de licentie ingetrokken, niet omdat ze er nu niet goed bezig zijn, maar vanwege alle foute eigenaren uit het recente verleden. Een onrecht dat helaas alleen in Vitesse-gebied nog uit te leggen is.
Met dat eenzame gevoel in de achterzak reed ik met mijn oudste dochter op de fiets van Amsterdam naar een huisje in het bos bij Velp. In twee etappes. Ze vroeg regelmatig wanneer we in Vitesse-gebied waren. Ik liet dat even na Utrecht beginnen. Helemaal in de geest van voormalig voorzitter Karel Aalbers die ooit de punt van een passer in Arnhem plantte en een dusdanige cirkel trok dat het Ruhrgebied ook nog onder het Vitesse-gebied viel. Hij kwam zo uit op ongeveer 12 miljoen potentiële supporters.
Het is heilzaam om met de fiets door Nederland te trekken. Bij familiehotel ‘Het Rechthuis’ bij Naarden kregen we ondanks dat we er geen gasten waren gewoon te drinken en praatte de eigenaresse mijn dochter over de eerste inzinking heen. Ze stond in de keuken af te wassen toen we aankwamen en vertelde dat ze het aantal kamers hadden verminderd, ze mikten sinds kort op een hoger segment. Op het internet vond ik later een tien jaar oude foto van de vrouw, een witte gebreide trui op een rode broek, met haar man en toen nog twee kleine kinderen, duidelijk nog niet op de hoogte van de hoeveelheid werk in het verschiet.
Aan het eind van de bar hing een Ajax-shirt aan het plafond, voor mijn dochter reden voor een nieuwe inzinking omdat we zelfs nog lang niet aan de randen van het Vitesse-gebied waren.
Een dag later stond in een weiland een bord met de tekst dat er in Brummen geen plaats is voor asielzoekers. Het maakte somber. Als ze zelfs in het vriendelijke, van Veluwse welvaart haast uit elkaar spattende Brummen zo vatbaar zijn voor het gehits dat ze er ongastvrij van worden dan is er een onderstroom boven gekomen waarvan ik het bestaan nog niet kende. Ik kende de inwoners als literatuur-, vogel en bomenliefhebbers, waar we vroeger graag tegen sportten omdat je er altijd van won. Ze hielden van wandelen, maar bewegen met een bal was te moeilijk. En nu willen ze hun bossen voor zichzelf houden. Wat gelukkig nooit verdwijnt is de weldaad die je overvalt als je met goed gezelschap op de fiets tussen die bomen rijdt.
Marcel van Roosmalen schrijft op maandag en donderdag een column.
In het atrium van de Wildhoef, een zorgcomplex voor mensen met zware dementie in Bloemendaal, wordt op een woensdagmiddag in maart een nieuw apparaat naar binnen getild. Het is een witte staander met een scherm, een beetje zoals een bestelzuil in een fastfoodrestaurant. Ernaast wordt een poster geplakt met een plaatje van een oude dame erop met een witte knot en een brilletje tegen een roze achtergrond. ‘Hallo, ik ben Tante Co’, staat erop.
De bewoners in het atrium hebben geen idee waar de zuil voor dient, maar de man die ’m komt installeren legt het uit. Zijn toehoorders – een deel dut in z’n stoel, anderen kijken niet-begrijpend voor zich uit – horen dat de zuil hun meer regie over hun leven gaat geven. Na de presentatie krijgt iedereen een cupcake met een plaatje van Tante Co.
De zuil verschijnt niet alleen in Bloemendaal. Ook bij de andere negen woon- en zorglocaties van vereniging Pro Senectute (‘voor de ouderdom’) wordt de „slimme, speelse en laagdrempelige tool die zorgorganisaties helpt om de mening van bewoners op te vangen” neergezet. Op het scherm verschijnen vragen die zij via het touchscreen kunnen beantwoorden. Zoals ‘Welk koekje vindt u lekker?’, met als antwoordopties ‘sprits’, ‘speculaas’, ‘stroopwafel’ of ‘krakeling’. Of: ‘Welke activiteit vindt u het leukst?’
De vragen op het scherm gaan over meer dan hapjes. De zuil vraagt ook: ‘Voelt u zich veilig?’ of: ‘Wat zou u vertellen aan een toekomstige bewoner?’, waarbij het scherm enkel positieve antwoordmogelijkheden biedt: ‘Het is hier gezellig’, ‘De zorg is goed’, ‘Je wordt gezien als mens’ of ‘Iets anders’.
Willem Burmanje (66) uit Haarlem, die in maart zijn vrouw met vroege dementie komt bezoeken in De Wildhoef, ziet ook zo’n ingewikkelde vraag langskomen. Zij is inmiddels overleden, vertelt de voormalig directeur van een groot bedrijf aan de telefoon. „Er stond iets op als: ‘Weet u dat Pro Senectute binnenkort een nieuwe naam krijgt?’ Nou, geloof me, dat weten de mensen die daar wonen niet. Er was sowieso geen uitleg. Niet over de zuil, niet over alle veranderingen. Over niets.”
Winstmaximalisatie
De Tante Co-zuil is een voorbode van wat bewoners van de ruim vijfhonderd Pro Senectute-appartementen te wachten staat. Hun vereniging is de afgelopen anderhalf jaar radicaal op de schop gegaan. Van de ideële ouderenvereniging waar zij zich ooit bij aansloten is weinig meer over: de zorgtaken zijn overgedaan aan de Rotterdamse bedrijvenopkoper Venturion, de gebouwen eind vorig jaar voor zo’n 90 miljoen euro verkocht aan het Britse investeringsfonds Schroders.
Opeens moeten de ouderen en hun families zich verhouden tot een zorgaanbieder die winstmaximalisatie nastreeft, huren verhoogt, extra taken voor mantelzorgers introduceert en digitale zorginnovaties binnenhaalt. De bewoners hebben te horen gekregen dat het budget voor culturele extraatjes, zoals een harpist die op zondag komt optreden, wordt afgebouwd. De 90 miljoen euro die het vastgoed opleverde is weliswaar in de kas van hun vereniging achtergebleven, maar dat geld is door een recente statutenwijziging niet langer voor hen bestemd.
Terwijl de bewoners en cliënten worstelen met de nieuwe situatie, hebben de achtergebleven verenigingsbestuurders – een D66-wethouder, een UvA-hoogleraar en een oudgediende in het zorgvastgoed – zichzelf een prettige nieuwe taak toebedeeld. Niet langer hoeven zij zich te verhouden tot de complexe maatschappelijke en financiële werkelijkheid in de ouderen- en dementiezorg. Voortaan zijn zij bestuurders van een vermogende charitatieve instelling – een goed doel – die maatschappelijke en culturele initiatieven voor ouderen ondersteunt.
Giften en legaten
Als de vereniging Pro Senectute in 2022 het honderdjarige bestaan viert, lijkt er niets aan de hand. Er zijn taartjes en muziekoptredens op de tien woon- en zorglocaties in onder meer Haarlem, Bloemendaal, Den Haag en Lochem. Het jubileumboek dat tegelijkertijd uitkomt, besteedt volop aandacht aan de rijke geschiedenis. Die begint bij de bestorming van het Winterpaleis in Sint Petersburg in 1917, de opmaat tot een financiële catastrofe voor Nederlandse bezitters van Russische staatsobligaties. Vijf jaar later wordt in de vergaderzaal van de Armenraad in Amsterdam de vereniging Pro Senectute opgericht. Die moet door het hele land tehuizen stichten voor verarmde senioren „met ontwikkeling en beschaving”, die na de Russische Revolutie de waarde van hun obligaties – die dienden als pensioenbelegging – hebben zien verdampen.
Het hoofdbestuur Pro Senectute in vroeger tijden.
Collectie Stadsarchief Amsterdam
De vereniging wordt een eeuw lang gevoed met giften en legaten en staat er tijdens het eeuwfeest financieel goed voor. De jaarrekening van 2022 rept over zo’n 145 miljoen aan bezittingen, vooral bestaande uit hypotheekvrije woon- en zorgcomplexen en bijna 22,5 miljoen aan liquide middelen. Dat komt onder meer doordat net een groot zorgpand in Amsterdam-Zuid, vlak bij het Hilton Hotel, is overgedaan aan een Franse zorginvesteerder.
Organisatorisch gaat het minder. „De vele wisselingen in het management, de uitstroom van vaste zorgverleners en de grote inzet van zzp’ers werken vertragend op de sturing en continuïteit van de kwaliteit en veiligheid van de cliëntenzorg”, luidt de kritiek van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in de zomer van 2023, na bezoeken aan de huizen in Haarlem en Bloemendaal, waar de zorg ondermaats blijkt. Lastig is ook dat de tien locaties van Pro Senectute verspreid liggen over Nederland en dat elke locatie een ander pakket aanbiedt, van lichte ondersteuning tot zware, ‘intramurale’ dementiezorg.
Geld is niet het probleem – de reserves van de vereniging zijn hoog genoeg om jaarlijks de gaten in de begroting van de zorgtak te dichten. Maar het lukt voorzitter Thessa van der Windt, tevens D66-wethouder in Bloemendaal, niet om geschikte zorgbestuurders te recruteren die heel Pro Senectute weer op de rit kunnen krijgen. Gaandeweg krijgt ze het idee dat de miljoenen waarmee de vereniging al die jaren de zorg heeft ondersteund „niet langer helpend waren, maar er eigenlijk voor zorgden dat de problemen niet goed aangepakt werden”, mailt ze aan NRC.
De markt moet het maar oplossen, besluit het bestuur. Terwijl Pro Senectute het eeuwfeest viert, wordt er achter de schermen een plan opgetuigd om de hele zorggroep in de uitverkoop te doen.
Investeringsmaatschappij
Begin 2024 krijgen de cliënten en bewoners een brief van Pro Senectute. Daarin staat dat de vereniging „met volle overtuiging” voor het Rotterdamse opkoopfonds Venturion als nieuwe uitbater van de zorgactiviteiten gaat. Dat is een „Nederlands bedrijf, waarvan de aandelen in handen zijn van de twee oprichters”.
De oprichters zijn twee Brabantse jeugd- en voetbalvrienden – ze speelden allebei in het eerste team van VV Almkerk – die met hun sportauto’s, maatpakken en strikt zakelijke aanpak scherp afsteken tegen de zorgbestuurders met wie Pro Senectute tot dan toe heeft gewerkt. Hun investeringsmaatschappij Venturion neemt sinds 2001 noodlijdende organisaties en bedrijven over en probeert die meer waard te maken. Op dit moment vallen 72 bedrijven met honderden werknemers in onder meer de uitzendbranche, kraanverhuur, jeugdzorg, projectontwikkeling en kinderopvang onder Venturion.
Tehuis voor ouden van dagen van Pro Senectute in Amsterdam.
Collectie Stadsarchief Amsterdam
Pro Senectute-voorzitter Van der Windt zegt tegen NRC dat de keuze voor Venturion allerminst controversieel was, maar juist breed gedragen werd. Na „uitgebreide discussies” waarbij „stapels adviezen” zijn besproken stemden tijdens de beslissende vergadering begin 2024 vrijwel alle stemgerechtigde leden vóór het losknippen en overdragen van de zorg aan de investeerder, vertelt ze. Die hoefde niets te betalen voor de overname, er werd immers verlies gedraaid.
De beslissing werd genomen door „twintig tot dertig leden” die mogen stemmen. Zij zijn allemaal (oud-)bestuurder of (oud-)lid van de raad van toezicht van Pro Senectute en goed ingevoerd in de bestuurlijke problemen. De honderden zelfstandige bewoners, hulpbehoevende cliënten, mensen op de wachtlijst en familieleden – de groep die de veranderingen in het dagelijks leven zal merken – zijn formeel geen lid. Zij hebben geen stemrecht en worden niet naar hun mening gevraagd.
De transformatie van de oude vereniging gaat na de zomer van 2024 in hoog tempo door. De gebouwen gaan in de verkoop aan de hand van een lijst van potentiële kopers die is opgesteld door advieskantoor Deloitte. Investeringsbedrijf Schroders Capital, met een hoofdkantoor in de Londense City, komt als winnaar uit de bus.
Op 13 november 2024 gaat het persbericht eruit. Daarin kondigt Schroders een „langetermijninvestering” in een „maatschappelijk interessant segment” aan: de aankoop van een „woon(zorg)portefeuille” bestaande uit „168 intramurale- en 262 extramurale appartementen” van Pro Senectute. Aankoopprijs: zo’n 90 miljoen euro. Onderdeel van de afspraak: Schroders verhuurt dit hele pakket tot 2038 aan de zorgtak in beheer van Venturion, die de appartementen weer doorverhuurt aan bewoners.
Het gros van de verkoopopbrengst stalt de vereniging op een beleggingsrekening bij Van Lanschot Kempen.
Nu ontstaat er een bijzondere situatie. De vereniging heeft de zorg en de tehuizen voor haar bewoners aan de markt overgedaan, maar heeft meer geld in kas dan ooit. De oplossing: een goed doel worden. „De vereniging is in transitie om te komen tot een charitatief vermogensfonds, gericht op het welzijn van ouderen”, staat sindsdien op de website. Dat zijn niet de ouderen van Pro Senectute, maar álle ouderen. Als voorbeeld dient een stichting in Beverwijk die door het hele land projecten ondersteunt, zoals een meezingconcert voor mensen met dementie, een koffieochtend met de Drentse dambond en workshops chocoladeletters maken en zitdans.
Nieuwe naam
Op de oprit van het parkeerterrein van Waalsdorp, een ruim opgezette seniorenflat aan de rand van park Clingendael in Den Haag, is het bord van Pro Senectute vervangen door een bord met de naam ‘Fortumus’. De veelal hoogopgeleide bewoners – gewezen rechters, diplomaten, een voormalig bankdirecteur en een oud-minister – hebben in april per brief te horen gekregen waar de naam op slaat. In samenwerking met een merkenbureau heeft investeerder Venturion gekozen voor stichting ‘Fortumus’, een samentrekking van het Latijnse ‘Fortuna’ (geluk), ‘forta’ (kracht) en ‘domus’ (huis), waarbij het Engelse ‘us’ in de naam ook nog verwijst naar ‘ons’, „onze gemeenschap, een warme en vertrouwde plek” – aldus de brief.
foto Bram Petraeus
Het nieuwe bord is niet het enige wat de bewoners merken van de transformatie van hun vereniging. Ook in hun hal is een Tante Co-zuil naar binnen gereden die hun vragen stelt; een „kleinerend” en „beledigend” ding, volgens bewoners die NRC begin juli spreekt. En ze hebben een brief gekregen dat de ‘plusgelden’, het potje geld dat de vereniging jaarlijks doneert voor extraatjes zoals muziekoptredens, worden afgebouwd.
Nieuwe bewoners betalen bovendien sinds kort flink meer huur, vertellen de buren. De goedkoopste appartementen – alles inclusief – kosten inmiddels, volgens de website, ruim 2.700 euro per maand. Dat is een paar honderd euro meer dan in het verleden.
Op de gangen is onmin ontstaan. Een deel van de huurders wil een vereniging oprichten om sterker te staan tegenover de nieuwe eigenaar, anderen fluisteren dat zij op zoek moeten naar „een goede advocaat, die moet uitzoeken wat er allemaal is gebeurd”. Eén bewoner: „We zijn geprivatiseerd. Wat belet de nieuwe eigenaar om het pand te verkopen of de appartementen te verhuren aan expats die nog meer betalen?”
Einde zwaarste zorg
Niet alleen in Waalsdorp, ook op andere locaties is het onrustig. Vooral sinds april dit jaar, toen de cliëntenraden het lijvige plan van aanpak ‘Samen elke dag van waarde’ te lezen kregen. Daarin beschrijft de investeerder zijn plannen met de zorg.
Fortumus wil met de zwaarste zorg stoppen, staat in het vertrouwelijke document. In de tehuizen is straks geen plek meer voor zeer hulpbehoevende cliënten met zware dementie. Daardoor verdwijnen meer dan tweehonderd verpleeghuisbedden voor de allerzwaarste patiënten, waarvan er in Nederland toch al te weinig zijn.
In plaats daarvan gaat Fortumus ‘geclusterde VPT’ aanbieden, wat staat voor ‘volledig pakket thuis’. Kern daarvan: ouderen huren een appartement én kopen zorg in, allebei bij Fortumus. Die kan voortaan op twee manieren geld verdienen: door de huren te verhogen en door de zorg goedkoper te organiseren.
Het plan van aanpak schetst hoe dat moet gebeuren. Met meer inzet van vrijwilligers, extra zorg van familieleden en mantelzorgers, minder duur zorgpersoneel, meer „anders opgeleiden” en een waaier aan zorgnoviteiten: de Momo Bedsense tegen uit bed vallen, de ‘slimme’ Thelma medicijndispenser en de vraagzuilen die klanttevredenheid monitoren. De transformatie is nodig wegens de „precaire financiële situatie” van de organisatie.
Het plan valt slecht bij de cliëntraden. Ze hebben grote zorgen over hoogte van de huren en de kwaliteit van de zorg, waarbij onbetaalde vrijwilligers en familieleden een grotere rol krijgen. En ze hebben een waslijst aan vragen. Waarom moet er eigenlijk bezuinigd worden? De vereniging heeft toch 90 miljoen in kas? Hoe is dat eigenlijk gegaan? En blijft de zorg wel op peil als Fortumus straks van een stichting wordt omgezet in een bv die winst kan uitkeren, zoals Venturion wil?
De cliëntraden, die vooral bemenst worden door bewoners op leeftijd en familieleden van zorgcliënten, hebben de grootste moeite om de keten aan gebeurtenissen van de afgelopen anderhalf jaar te reconstrueren. Afspraken uit het verleden staan niet of onduidelijk op papier, blijkt uit interne correspondentie, en bovendien heeft Venturion geen zin om openheid van zaken te geven.
Herhaaldelijk vragen de cliëntenraden bestuurder Andrea Reidsma van Venturion om afschriften van de relevante „contracten”, „afspraken rondom de overname”, „vergoedingen voor het leveren van bestuursdiensten door Venturion”, „meerjarige onderhoudsplannen” voor de gebouwen en de lijst „van schenkingen”.
De documenten krijgen ze niet.
‘Gezonde marktwerking’
Andrea Reidsma heeft een andere blik op de gebeurtenissen. Zij mailt NRC dat zij heel goed snapt dat een „stichting met een lange, bijzondere geschiedenis zoals Pro Senectute moet wennen aan de samenwerking met een commerciële partij”. Venturion is volgens haar „altijd open en transparant geweest” over de aanpak: „Wij geloven in een gezonde marktwerking in de zorg.”
Dat zorgorganisaties zoals Fortumus „nauwer moeten samenwerken met mantelzorgers en familie is een landelijke ontwikkeling”, schrijft Reidsma. Ze spreekt „regelmatig met de centrale cliëntenraad én lokale cliëntenraden” en organiseert elke zes weken informele bijeenkomsten „met cliënten en hun familie over wat er op de locaties leeft”.
Thessa van der Windt van de vereniging Pro Senectute heeft, voor zover zij dat „van afstand kan beoordelen”, de indruk dat Venturion „betekenisvolle stappen” zet om de „kwaliteit van zorg en de bedrijfsvoering op het juiste pad te krijgen”. Dat moest echt, benadrukt zij: „De kwaliteit van zorg was al jaren zeer zorgelijk en het was meerdere zorgbestuurders niet gelukt om dat tij te keren.”
Van der Windt gaat er niet meer over. Zij is druk bezig om een betekenisvolle bestemming te vinden voor de miljoenen die haar vereniging sinds kort in kas heeft. Pro Senectute heeft „de wens om een goede doelen fonds te worden en het geld dat in de afgelopen eeuw aan de Vereniging is geschonken aan te wenden ten gunste van ouderen,” mailt zij. Dat zijn niet zozeer de bewoners van de verkochte Pro Senectute panden, maar „alle ouderen van Nederland”. Het fonds gaat vanaf 2026 jaarlijks ongeveer 3 miljoen euro uitkeren.
Een waardig einde
Willem Burmanje uit Haarlem verloor afgelopen april zijn vrouw Gaby. Ze was 73 en had ruim vier jaar in de Wildhoef in Bloemendaal gewoond met dementie. Elke avond ging hij naar haar toe om voor haar te zorgen.
Toen de Wildhoef nog onder Pro Senectute viel, klaagde hij al meermaals dat de kwaliteit van zorg ondermaats was, vertelt Burmaje. Hij had gehoopt dat de entree van Venturion voor verbetering zou zorgen, maar dat gebeurde niet. Burmanje zag het aantal personeelswisselingen toenemen en het aantal gekwalificeerde zorgverleners dalen. Hij diende overal klachten in: van de inspectie tot aan het Venturionbestuur. Terwijl hij een frivole vraagzuil met roze posters in het atrium zag verschijnen, bleven zíjn vragen onbeantwoord. Aan de telefoon: „Er kwam geen antwoord, nooit.”
Op de uitvaart van zijn vrouw in een kerkje in Bloemendaal noemde hij de Wildhoef „een plek met een gebrek” en haalde hij uit naar het „kille berekenende management” van Venturion, dat de zorg „verschraalt” en „uitholt”, en „alles in het werk stelt” om de zaak zo „kostengunstig te runnen” als maar kan. „Iedereen in de Wildhoef gaat uiteindelijk dood, daar gaat het mij niet om”, schreef hij na de uitvaart in een brief naar Venturion, „maar een waardig einde is wel het minste wat ik verwacht”.
Vijf Gouden Kalveren had de Nederlandse filmmaker Rudolf van den Berg thuis staan. Een voor zijn documentaire Sal Santen Rebel (1982), de andere vier voor speelfilms, waaronder drie boekverfilmingen: Bastille (1984, naar Leon de Winter), De avonden (1989, naar de onverfilmbaar geachte klassieker van Gerard Reve) en de Arnon Grunberg-verfilming Tirza (2010). Andere bekende films van hem zijn de Tweede Wereldoorlogfilm Süskind (2012), horrorfilm De Johnsons (1992) en de thriller Zoeken naar Eileen (1987), opnieuw naar een roman van De Winter. Naast het maken van documentaires en speelfilms werkte hij sporadisch ook voor televisie. Zo regisseerde hij enkele afleveringen van het familiedrama Oud geld (1999, naar scenario’s van Maria Goos). Zaterdag overleed hij onverwacht aan een hartstilstand. Kort voor zijn overlijden had Van den Berg net de opnames van zijn film over Spinoza afgerond.
Joodse onderwerpen
De op 6 januari 1949 geboren Van den Berg studeerde in 1975 af als politicoloog. Een jaar later debuteerde hij als documentairemaker met de poëtische film De Algerijnse tijden, over de nasleep van de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog tussen 1954 en 1962. In 1979 volgde De plaats van de vreemdeling, een onderzoek naar wat het betekent om Joods te zijn. Het was een omstreden documentaire waarvan de uitzending bijna verboden werd omdat de film antisemitisch zou zijn. Twee in de documentaire opgevoerde personen spanden een rechtszaak aan om hem te verbieden, maar daar ging de rechter niet in mee: de strekking van de film was niet tegen het bestaansrecht van de staat Israël gericht, oordeelde de rechtbank. Van den Berg maakte meerdere films over joodse onderwerpen, waaronder de al genoemde Sal Santen Rebel. Deze eigenzinnig vormgegeven documentaire gaat over de links-revolutionaire joodse auteur Sal Santen, een Trotskist die onder meer hulp verleende aan Algerijnse vrijheidsstrijders en daarvoor werd veroordeeld. In Van den Bergs film kijkt hij verbitterd terug op de verwording van zijn oude idealen.
Lees ook
‘Ik ken die angst voor de leegte’
In 1984 debuteerde Van den Berg als speelfilmmaker met Bastille, over een joodse man die geobsedeerd raakt door zijn persoonlijke geschiedenis, met vergaste ouders en een verdwenen tweelingbroer. Over zijn voorkeur voor joodse onderwerpen zei Van den Berg in 1984 in NRC: „Mijn monomane keuze voor de joodse thematiek lijkt beperkt maar het hele universum zit daarin verscholen.” Via zijn films zocht hij naar het antwoord op wat Joods-zijn was, „maar ik kom er niet achter”. Ook Gouden Kalf-winnaar Süskind (2012) gaf geen antwoord op die vraag. Deze film gaat over de voor de Joodsche Raad werkzame Walter Süskind, hoofd van de Hollandsche Schouwburg – de plek waaruit Amsterdamse Joden in de Tweede Wereldoorlog werden gedeporteerd. Süskind werkte mee met de Duitsers maar wist ook zo’n duizend joodse kinderen te redden.
Hoofdrolspeler Nyncke Beekhuyzen en Rudolf van den Berg tijdens de opname van een scene van de oorlogsfilm Süskind. Foto Levin den Boer/ ANP
Innerlijke benauwdheid
Omdat enkele persoonlijke projecten niet doorgingen, werkte Van den Berg soms als vervanger van andere regisseurs. Dit was het geval bij De Johnsons (1992), een horrorfilm die inmiddels geldt als cultklassieker. In een laat stadium raakte hij ook betrokken bij de derde verfilming van Friedrich Dürrenmatts thriller Das Versprechen, in 1996 door Van den Berg verfilmd als The Cold Light of Day. Hierin maakt een politie-inspecteur (Richard E. Grant) jacht op een kindermoordenaar, waarbij hij een klein meisje als levend lokaas gebruikt.
Hoewel deze en andere films in opdracht van anderen waren, pasten ze toch (vrij) naadloos in zijn oeuvre, vertelde hij in een interview met de Filmkrant: „De film moet een raakvlak hebben met mijn eigen fascinaties en obsessies. Door zijn innerlijke benauwdheid werd De avonden echt een film van mij. Hij gaat dan wel niet over de joodse identiteit, maar het gaat wel over onuitspreekbare innerlijke angsten en paniek. Het gevoel van: ‘O God, wat moet ik in de wereld’. Ik ben trots op De avonden, juist omdat het zo’n moeilijke film was om te maken.” NRC-recensent Joyce Roodnat vond Frits van Egters (de antiheld uit De avonden, gespeeld door Thom Hoffman) naadloos passen in Van den Bergs oeuvre dat draait om eenzame buitenstaanders op zoek naar een thuis en uiteindelijk naar zelfacceptatie.
Tim Merlier heeft de negende etappe in de Tour de France gewonnen. Hij was de snelste in een massasprint in Châteauroux, voor Jonathan Milan en Arnaud de Lie. De etappe werd gekleurd door Mathieu van der Poel. Na een hele dag in de aanval, samen met zijn ploeggenoot Jonas Rickaert, werd de Nederlander pas in de laatste kilometer teruggegrepen door het peloton.
„Jonas [Rickaert] had een droom om ooit eens op het tourpodium te staan […] dus daar ging ik hem mee helpen vandaag”, zegt Van der Poel achteraf tegen de NOS. Zelf geloofde hij er naar eigen zeggen „niet echt” in dat hij de etappe kon winnen. Rickaert is beloond met de ‘prijs voor de strijdlust’, en verschijnt daarmee op het podium in Châteauroux. „Uiteindelijk kopen we er niet veel voor behalve dat we Jonas’ droom hebben laten uitkomen”, zegt Van der Poel.
Van der Poel en Rickaert begonnen direct na de start van de 174 kilometer lange etappe aan hun ongebruikelijke aanval. De voorsprong van het tweetal van Alpecin-Deceuninck liep op naar ruim vijf minuten. Van der Poel reed zelfs virtueel in de gele trui, die hij eerder deze Tour al vier dagen droeg. De ploeg van Jonathan Milan, leider in het puntenklassement, was lange tijd de enige die probeerde het tweetal terug te pakken. Pas in de tweede helft van de etappe sloten andere sprintersploegen aan bij de achtervolging.
Met nog zes kilometer te gaan liet Van der Poel zijn ploeggenoot achter om vervolgens pas 750 meter voor de eindstreep ingehaald te worden door het peloton. De etappe gaat, mede door de rugwind, de geschiedenisboeken in als de op één na snelst verreden Touretappe ooit. Onderweg moest de Portugese klassementsrenner João Almeida, die vrijdag zijn rib brak bij een valpartij, de Tour verlaten. Daarmee is geletruidrager Tadej Pogacar zijn belangrijkste ploeggenoot kwijt.
Het is een doos vol kleurige kralen waaruit het onmogelijk kiezen is. North Sea Jazz lijkt de laatste paar jaar een stapje terug te hebben gedaan in het aantal in het oog springende wereldsterren, maar het blijft een festival dat bezoekers muzikaal graag voor dilemma’s stelt. Veters vast en rennen, ruim 150 optredens, 17 podia in en rond Rotterdam Ahoy. Snel iets meepikken van Sheila E. om daarna nog iets te kunnen zien van gitarist Julian Lage. Of toch Judith Hill aan het werk zien, en weten dat je de zaal van legende Herbie Hancock dan niet meer in komt? In kleinere zalen zong het rond over artiesten als Ganavya, Aja Monet en de prachtige compositieopdracht van saxofonist Kika Sprangers met het Nederlands kamerkoor.
Mooi en hoopvol was het hoeveel artiesten op het podium – van Celeste tot Jacob Collier of het Maas-zaal plat spelende Ezra Collective – zeiden ooit legendarische NSJ-shows als voorbeeld te hebben gekeken, om er nu eindelijk zelf te staan. North Sea Jazz verandert, op zowel de podia als in de gangen; en het publiek beweegt op de stroom mee.
Het is onmogelijk alles te zien. Tien echte North Sea Jazz-momenten van de vrijdag en zaterdag:
Concert van Celeste op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
1Celeste
Diep raakt ze, echt diep. De Britse zangeres Celeste schuurt en streelt tegelijk, zaterdagavond. Haar stem is bitterzoet en bluesy, rauw en nasaal – een expressief instrument waarmee ze onmacht, verlatingsangst en de zoektocht naar rust blootlegt. Ze spuugt haar woorden haast uit, met wijd uitgestrekte armen en trillend lichaam. Even later slaat de sfeer abrupt om in een uptempo rocknummer, scherp en direct. Het publiek in de volgepakte Maas-zaal houdt de adem in. Dit is Celeste in haar nieuwe glorie: open, intens, niet langer ongenaakbaar, maar kwetsbaar en krachtig tegelijk.
Tamelijk onverwacht wordt Celeste een adembenemende ster op North Sea Jazz. Wat een vocale kracht demonstreerde ze op het randje van het podium, zo dichtbij en persoonlijk dat het bijna ongemakkelijk werd. Gekleed in een hoofdtooi van veiligheidsspelden met een sluier en donkere, uitgeveegde zwarte oogmake-up, straalde ze broze intensiteit uit die deed denken aan Billie Holiday, Nina Simone en Amy Winehouse, met wie ze ook haar melancholische diepgang deelt. Celeste is niet langer de zangeres die zich achter perfectie verschuilt. En dus klinkt haar muziek steviger dan ooit, een retrosoulrock Woodstock gevoel. Een Bond-sfeer in ‘This Is Who I Am’, oude hit ‘Love Is Back’ klinkt optimistisch, bijna retro. Het absolute hoogtepunt? De titelsong ‘Woman of Faces’ gaat voluit en wordt emotioneel uitgekleed tot op het bot.
Sheila E. op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
2De vader van Sheila E.
Wij leerden Sheila E. via Prince kennen, maar in Rotterdam staat ze naast een man die ze nóg beter kent: haar vader Pete E(scovedo). Een lekker losse percussionist – speelde met Tito Puente en Santana – die fier rechtop staand uitermate goed meekan met de denderende funktrein van zijn dochter. In Europa optreden was een bucketlist-item dat hij twee dagen voor zijn negentigste (!) verjaardag kan afstrepen, in een show vol aanstekelijke, dik aangezette latin funk. „I’m happy to be here. I’m happy to be anywhere at ninety!”
Jacob Collier op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
3Zingen met Jacob Collier
Onderdeel zijn van het publiekskoor van Jacob Collier. Dat wil je niet per se, maar zie het maar eens te weerstaan als iedereen om je heen op zijn subtiele vingeraanwijzingen al in verschillende toonsoorten ‘Here Comes the Sun’ meezingt. De Brit toont zich deze editie een van de meest bezielde huisartiesten – niemand weet publiek zo intensief bij zijn optredens te betrekken als hij. Naast zijn concerten met band en het Metropole Orkest, ontstonden er muzikale kettingen in de geest van Bobby McFerrin’s circle singing in het publiek.
Jazzlegende Herbie Hancock op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
4De springende jazzlegende Hancock
Een sterrenstelsel aan jazztitanen dooft langzaam uit – des te meer wil men de laatsten nog zien. Herbie Hancock is er nog, en hoe: 85, vitaal, scherp, met gevoel voor show. De zaal stroomt over, tot ver buiten de dichte deuren. Hancock speelt frisse arrangementen van zijn klassiekers: ‘Actual Proof’ met de Headhunters, ‘Footprints’ eert zijn overleden vriend Wayne Shorter. Maar een hoogtepunt is de opgefriste hit ‘Rock It’. Als Hancock zijn campy keytar om zijn schouders gooit en samen met gitarist Lionel Loueke springend losgaat, lijkt hij plots weer die jonge jazzgod van toen.
DeWolff heeft hun bingokaart met festivals wel zo’n beetje vol. DeWolff kan overal. Maar als ze bij North Sea Jazz het podium opkomen zit de charismatische frontman Pablo van de Poel in een rolstoel. Een Kurt Cobaintje? Nee: hij is in Groningen van een podium gelazerd en scheurde zijn enkelband, maar rockt (en rollt) niet minder. Hilarisch hoe hij door twee man over het podium heen en weer wordt geracet tijdens zijn gitaarsolo’s.
Eerbetoon aan Wayne Shorter op North Sea Jazz. Op de foto dirigent Clark Rundell, bassist John Patitucci en drummer Terri Lyne Carrington.
Foto Andreas Terlaak
6Ode aan Wayne
De in 2023 overleden Wayne Shorter zette bij het componeren geregeld CNN aan. De wereld staat in brand. Zijn antwoord was ontsnapping, voor zijn jazzensembles mét symfonieorkest schreef hij stukken die eerder reizen leken dan composities: naar verre planeten, naar binnenwerelden. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest, voor het eerst duikend in Shorters abstracte maar gelaagde muzikale taal, klinkt aanvankelijk wat aftastend. Toch ontstaat er onder leiding van dirigent Clark Rundell een spanningsveld, geholpen door Shorters bandleden en bevriende musici als Terri Lyne Carrington. Dat in dit eerbetoon de partituur leidt, schept afstand. Maar als saxofonist Tineke Postma voor de solo haar ogen sluit weet je: dit voert terug op herinneringen.
Concert van Judith Hill
Foto Andreas Terlaak
7Het mysterie van de Congo
De Congo-tent is een beetje mysterieus: verscholen in een verre hoek achter de grootste podia. Maar als je de hoek omgaat weet je meteen of het áán is daar, dan puilt het uit en dromt de massa zich tussen de terrasstoeltjes om erbij te zijn. Zo was het vrijdag bij de funkrock van Judith Hill, voormalig Michael Jackson- en Prince-protegé met een ontzettend krachtige stem, waarvoor je een paar extra haringen in de tent zou willen slaan. Of een dag later bij de Spaanse hiphopflamenco van Queralt Lahoz, die haar stem mooi laat slangen als Rosalía, en dan weer een vette trap-beat opzoekt. En anders bij echte dansbands Ghost Note en Steam Down. De Congo blijkt ook dit jaar vaak dé plek waar het gebeurt.
Aja Monet op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
8Jazzactivisme van Aya Monet
Lange rijen voor dichter, performer, activist Aya Monet zijn logisch, ze is on fire. Met lange blauwe dreadlocks staat ze strijdbaar achter een desk vol bloemen, haar jazzband onderstreept haar woorden. De bevlogen poëzie stuitert alle kanten op: urgent, overvol, soms wat veel tegelijk. Er passeren tientallen thema’s, soms in één gedicht: racisme, feminisme, nood in Gaza, Soedan, en hoe de zorg voor de aarde veel te vaak over het hoofd wordt gezien. Maar ook: de zoete, wellustige liefde, als echtgenoot, drummer Justin Brown – „to whom I make love every night” – aansluit.
Mary J. Blige op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
9De tijdmachines van Mary J Blige en Maxwell
Twee keer jaren negentig top-r&b op North Sea Jazz, maar wel wisselend van kwaliteit. De niet altijd toonvaste, soms zelfs schreeuwerige Mary J. Blige blijkt het meest in die tijd blijven hangen, met een band vol spierbundels, dansers met Backstreet Boys-pasjes, en gare visuals. Goed voor de tijdmachine, maar het wordt cringe als ze beelden laat zien van de gevolgen van klimaatverandering, en meteen erna een video van hoe ze zelf in haar privéjet stapt. Alles „for the fans”, zei ze.
Maar Maxwell stond écht voor zijn fans: een batterij blazende ventilatoren die zijn wapperjas een uur lang horizontaal liet staan. „De meesten van jullie heb ik in 1996 ontmoet.” Heerlijke smelt-en-glij bij tophit ‘Ascension (Don’t Ever Wonder)’.
10De klimaathamer van Anohni
Dolende visjes, een depressieve inktvis, kaal koraal. Het zijn treurige beelden die de Engelse zangeres Anohni heeft meegenomen, waarmee ze inslaat op haar publiek. „Hopelessness, I feel the hopelessness”, zingt ze. Haar kracht zit in haar sterke, ijlhoge en soulvolle stem en in de veelzijdige band The Johnsons, maar ook in de herhaling waarmee ze er op blijft hameren: de catastrofe komt sneller dan je denkt. Een artiest die je niet meteen verwacht hier, maar met de sterke boodschap (ondanks de blazende airco…) en onmiskenbare muzikaliteit een erg goede match.
Voor de Johan Cruijf ArenA verzamelen zich duizenden in rood en zwart-geklede fans. Ze noemen zichzelf ‘stays’. De K-popband Stray Kids, bestaande uit acht Koreaanse jongens, trapte vrijdagavond hun allereerste Europa tour af in Amsterdam. Het is de eerste K-popband die in de Arena speelt, en het concert is al lange tijd volledig uitverkocht.
De Nederlandse Kyra (28) staat midden op het plein en deelt ‘freebies’ uit: zelfgemaakte armbandjes en sleutelhangers in het thema van de K-popgroep. „Het uitwisselen van freebies is best wel een cultuur in K-pop. Ik wilde mezelf aansporen om wat extraverter te zijn in de fandom. Nu komen er fans naar me toe en ontmoet ik nieuwe mensen.”
Het Koreaanse fenomeen K-pop (Koreaanse-pop) is sinds een aantal jaar wereldwijd razend populair. De muziekgroepen, zoals BTS en Blackpink, bestaan uit hardgetrainde Koreaanse jongeren, die vaak al van kinds af aan in opleiding zijn om popster te worden. De groepen bouwen een groot deel van hun fanbase op via sociale media, waardoor ook Nederlandse fans ze hebben leren kennen.
De groep Stray Kids haalt zijn populariteit vooral uit de unieke muziekstijl: elektronische hiphop rock-elementen
De groep Stray Kids haalt zijn populariteit vooral uit de unieke muziekstijl: elektronische hiphop met rock-elementen. Daarnaast hebben enkele leden van de groep een internationale afkomst. Twee bandleden spreken vloeiend Engels, wat de fandom toegankelijk maakt voor internationale fans.
Onder de wachtende fans zitten ook de Bulgaarse Kristiana (23), Nia (22) en Miriam (23). Ze hebben net bij de merchandise-tent een ‘lightstick’ gekocht, die 75 euro kost. „Iedereen heeft zo’n lightstick. Je kunt ze tijdens het concert verbinden met een app en de lampjes in de lightstick zullen dan mee veranderen met de lichten op het podium. Het maakt het heel leuk om te juichen en te dansen, en het geeft een gevoel van verbondenheid met alle fans in het stadion”, vertelt Kristiana.
De meiden zijn naar Amsterdam gekomen, omdat Stray Kids in slechts vijf Europese steden optreedt. „Het is heel bijzonder dat ze nu in Europa zijn. Ik ben al tien jaar fan, maar dit is de eerste keer dat ik naar hun concert kan”, zegt Miriam. Ook de Poolse Natalia (26) is naar Nederland gereisd voor de band. „Stray Kids komt met hun tour niet in de buurt van Polen. Nu reis ik naar meerdere steden voor de concerten. Ik was nog nooit in Amsterdam geweest.”
Hoge energie
Dat de show in Amsterdam speciaal is, is te merken aan de hoge energie van de band en de fans. Gedurende het ruim drie uur durende concert, zingen fans hard, gillen ze wanneer hun favoriete bandlid op het scherm verschijnt en doen ze de danspasjes mee. De choreografie van Stray Kids wordt alleen maar energieker. In het toegift staan de bandleden op verhoogde karren, die de arena rondrijden. Fans op de tribune rennen naar voren als de karren dichtbij komen. Tijdens een wedstrijd om wie het luidste publiek kan zijn, laat Stray Kids de arena galmen van het schelle geluid. Het doet denken aan de boyband-gekte van onder meer One Direction.
Concert van Stray Kids in Amsterdam. Foto Vincent van den Boogaard
En dat terwijl in Korea juist strenge regels gelden tijdens de K-pop concerten. Daar wordt van fans verwacht dat ze stil zijn en op hun plek blijven zitten, luidt de Koreaanse ‘concert etiquette’. Na het eerste nummer is de hele tribune van de Amsterdamse arena al gaan staan, maar bandleider Bang Chan wijst de fans op de etiquette: „Laten we allemaal even gaan zitten, zodat iedereen het nog kan zien”, zegt hij.
Toch genieten de bandleden duidelijk van het enthousiasme van de fans. De online fandom bestempelt het concert als de meest energieke van de tour. Als toeschouwer van het concert is het ook moeilijk om niet aangestoken te worden door de Stray Kids-waanzin.
Snikkend antwoordt Fenna op de vraag van de officier van justitie of ze niet anders had kunnen handelen. „Ik zag die twee Koerdische mensen doodsbang achterin het vliegtuig zitten”, antwoordt ze. „Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen ze aan hun lot over te laten.”
Vorig jaar augustus werd de 24-jarige student gearresteerd nadat ze op de vlucht Amsterdam–Zagreb protesteerde tegen de uitzetting van twee asielzoekers. Het vliegtuig van Croatia Airlines was aan het taxiën naar de startbaan en keerde terug naar de gate waar de marechaussee haar opwachtte.
Van een mensenrechtenorganisatie wist Fenna dat de twee Koerden naar Kroatië zouden worden teruggestuurd. Op grond van de Dublinverordening moeten asielzoekers hun asielprocedure doorlopen in het land waar zij als eerste Europa binnenkwamen en geregistreerd werden. „Een van die personen was heel ziek en vanwege ‘Dublin’ zouden ze naar Kroatië worden gedeporteerd”, licht Fenna toe. „Zij kunnen in Kroatië of hun thuisland Turkije de benodigde zorg niet krijgen.”
Terwijl het vliegtuig aan het taxiën was, ging Fenna staan en begon de marechaussee in burger, die het tweetal asielzoekers begeleidde, luid aan te spreken over de „deportatie”. De rechter – „u noemt het deportatie, ik noem het uitzetting” – wil weten hoe het er in het vliegtuig precies aan toe ging. Ze vraagt hoe de medepassagiers op de actie reageerden. „Over het algemeen een beetje verbaasd en verder werd ik genegeerd en uitgelachen”, antwoordt Fenna.
U noemt het deportatie, ik noem het uitzetting
Ook wil de rechter weten of het klopt dat ze tijdens het taxiën in het gangpad is blijven staan terwijl het cabinepersoneel haar meermaals maande om te gaan zitten. „Dat klopt, dat heb ik gedaan.”
De rechter benadrukt dat dit de crux is van de strafzaak. Fenna staat namelijk terecht voor het niet opvolgen van de instructies van de gezagvoerder aan boord van een vliegtuig. Dat is een strafbaar feit op grond van luchtvaartwetgeving waarop maximaal zes maanden hechtenis en 10.300 euro boete staat.
Dat maximum staat ver af van de straffen die voor dit soort overtredingen worden opgelegd. Via een strafbeschikking van het OM kreeg Fenna een boete van 480 euro. Maar Fenna accepteerde de boete niet en ging „in verzet”. Daarom buigt de rechtbank Haarlem zich over haar zaak.
In reactie op vragen van de rechter antwoordt Fenna dat ze niet ging zitten omdat ze hoopte dat de piloot zou beslissen dat de twee asielzoekers van boord moesten. Dan zou hun advocaat meer tijd hebben om aan hun zaak te werken.
Ze zegt dat ze niet eerder op een zelfde manier actie heeft gevoerd en het in de toekomst niet nogmaals gaat doen. „Ik wil wel demonstreren, maar dan wel op een legale manier.”
Volgens de officier van justitie heeft Fenna de orde aan boord op ernstige wijze verstoord. Hij constateert dat Fenna is opgekomen voor haar principes en daarbij „te ver” gegaan is. Hij benadrukt dat vrijheid van meningsuiting niet onbeperkt is en haalt een recente uitspraak van de Hoge Raad aan. Die boog zich in 2023 over een soortgelijke protestactie in een vliegtuig en oordeelde dat sprake was van laakbaar gedrag waartegen mocht worden opgetreden.
Ik wil in de toekomst wel vaker demonstreren, maar dan wel op een legale manier
In die zaak kreeg de verdachte een voorwaardelijke geldboete opgelegd. Maar omdat het vliegtuig destijds de gate niet verliet en dit geval aan het taxiën was, eist hij een boete van 480 euro.
Fenna heeft geen advocaat, maar een juridisch medewerker van de strafrechtswinkel in Amsterdam meegenomen die als haar gemachtigde optreedt. Hij wijst erop dat zijn cliënte geen strafblad heeft, bijna haar bachelor heeft afgerond en mogelijk een master journalistiek wil gaan volgen.
Om ervoor te zorgen dat ze geen aantekening op haar strafblad krijgt en later problemen kan krijgen met het aanvragen van een verklaring omtrent het gedrag (vog) vraagt hij de rechter Fenna een boete op te leggen van 129 euro – dan blijft zo’n aantekening uit. Wil de rechter dat niet, dan stelt de gemachtigde voor de boete te matigen tot 240 euro.
Het oordeel
De rechter trekt zich enkele minuten met de griffier terug om zich te beraden op de uitspraak. Na terugkomst zegt ze dat er over het gegeven dat Fenna het strafbare feit gepleegd heeft geen twijfel bestaat.
Vervolgens is het de vraag of Fenna strafbaar is. De rechter verwijst naar hetzelfde arrest van de Hoge Raad als de officier van justitie. Ze stelt dat er door de aanhouding van Fenna weliswaar inbreuk is gemaakt op het recht van vrijheid van meningsuiting, maar dat die inbreuk noodzakelijk was en in verhouding stond tot het gediende doel.
De rechter vindt het gepleegde strafbare feit ernstig. „Met name omdat het toestel in beweging was en moest terugkeren met vertraging en overlast tot gevolg voor de passagiers en het personeel.” Tegelijkertijd constateert de rechter dat Fenna voor haar principes is opgekomen, sociaal bewogen heeft opgetreden en heeft beloofd zich voortaan aan de wet te houden.
Alles afwegende en rekening houdend met haar lage inkomen legt de rechter een geldboete van 480 euro op, waarvan de helft voorwaardelijk. Dat betekent dat Fenna 240 euro moet betalen: de helft van de strafbeschikking van het OM waartegen ze in verzet kwam. De zorgen over de vog wuift de rechter weg. Mocht ze die ooit nodig hebben, dan wordt getoetst of het strafbare feit een relatie heeft met de werkzaamheden waarvoor die vog nodig is.
Correctie (14 juli 2025 om 15.36 uur): eerder werd de straf die de gemachtigde voorstelde toegeschreven aan de officier van justitie.
Als de eerste golfers op de baan verschijnen, met hun trolleys en zonnekleppen, heeft Jan de Waard al tien fuiken gelicht. In een krat schuifelen en wriemelen traag, haast mechanisch, scharen en staarten en gelede pootjes en voelsprieten over en door elkaar met een geluid van tikken en ruisen tegelijk, dat lijkt op regen.
Golfbaan Crimpenerhout, negen holes met veel waterhindernissen in de polder tussen Krimpen aan den IJssel en Krimpen aan de Lek, wil het de beginnende én geoefende golfer naar de zin maken. Voor de rode Amerikaanse rivierkreeft is al dat water een walhalla.
Jan de Waard (65) is een van een handjevol beroepsvissers die deze onstuitbaar oprukkende invasieve exoot wegvangen. Procambarus clarkii eet alles, waterplanten, kikkerdril en als het moet zijn soortgenoten, en tegen fatale ziektes voor inheemse zoetwaterkreeftjes is hij resistent. De ‘Amerikaanse rode’ – een van zes invasieve kreeftensoorten en de snelst groeiende – ondergraaft oevers en reist ook over land: in de nazomer kun je ze door de wei zien lopen of, met de kardinaalsrode scharen omhoog, zelfs over straat.
Biologen vinden dat al decennia geleden ingegrepen had moeten worden, maar er is nog steeds geen beleid en nu is het te laat. Dat zegt ook Jan de Waard. „In de polder voltrekt zich een ramp, er is niet tegenop te vissen.”
Nederland wordt overspoeld door buitenlanders. Het Markermeer groeit dicht met fonteinkruid, de Japanse kruiskwal teistert badgasten, en de nijlgans is zo ingeburgerd dat je hem nauwelijks nog een exoot kunt noemen. Op de green van de achtste hole scharrelt een hele familie.
Jan wilde altijd al visser worden, maar reed vijfendertig jaar met chemicaliën door Europa. Op een dag kwam hij thuis en hing de vlag uit. „Ik vroeg wat er aan de hand was. Ramona zei: ‘Gefeliciteerd, je bent beroepsvisser’.” Zijn vrouw had bij boeren en de gemeente gelobbyd voor het benodigde viswater en de vergunning geregeld. „Ik dacht: okee, dan ga ik een dag in de week vissen, maar ze zei: ‘Nee, het is alles of niets’.”
Sindsdien rijdt hij op zijn quadbike door de Krimpenerwaard om fuiken uit te zetten en op te halen. Aas is niet nodig. „Ze wandelen er zelf in.” Er zit ook weleens een visje bij. Op de golfbaan komen drie baarsjes met de schrik vrij. Eentje is in de fuik tot op de graat kaal gegeten.
De kreeftjes,150 kilo in een goede week, laat hij thuis dagen spoelen in schoon water om ze van algen en uitwerpselen te ontdoen. De meeste gaan levend naar de groothandel, een klein deel naar toprestaurants en soms organiseert hij een crawfish boil. Dan schept hij de tafel vol gekookte kreeftjes, deelt slabben uit en mag iedereen schransen. Zo doen ze het in Louisiana. Die staat was ooit Frans en crawfish was daar écrevisse. Bizar: vrijwel alle rivierkreeft in de Nederlandse supermarkt is voor consumptie gekweekt in China. Met ‘eigen exoot eerst’ zou het mes aan twee kanten snijden.
Het vissen heeft hem veel gebracht, zegt Jan. Mooi werk in de buitenlucht, al zijn de polders vol leven uit zijn jeugd onherkenbaar geworden. Langzamerhand kijkt hij nu uit naar een opvolger. Hij weet alleen niet of hij een visser of een ongediertebestrijder zoekt.
De Europese Unie (EU) heeft het invoeren van geplande tegenmaatregelen tegen de Amerikaanse importtarieven opnieuw uitgesteld, dit keer tot begin augustus. Dat melden internationale persbureaus zondag. Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen geeft nog altijd de voorkeur aan het sluiten van een overeenkomst met de Verenigde Staten, zei zij zondag.
In april stelde de EU het invoeren van de maatregelen met negentig dagen uit in de hoop tot een overeenkomst te komen. Die negentig dagen zijn nu verstreken, zonder dat er een overeenkomst met de VS is bereikt. Het is niet duidelijk wat de tegenmaatregelen precies zouden behelzen, wel zou zo’n 21 miljard aan Amerikaanse export erdoor getroffen worden. De maatregelen zijn officieel al aangenomen door de Europese Commissie, maar worden nu dus op zijn vroegst begin augustus van kracht.
De Europese tegenmaatregelen zijn een reactie op de importheffingen van 25 procent op staal en aluminium die de Verenigde Staten onder de regering-Trump hebben ingevoerd. Die heffingen zijn onderdeel van een grotere handelsoorlog die de Amerikaanse president Donald Trump in april dit jaar ontketende. Daarbij wordt met name import uit China en uit de Amerikaanse buurlanden Canada en Mexico belast. Zaterdag dreigde Trump met een tarief van 30 procent voor de Europese Unie, hetzelfde tarief dat geldt voor de meeste Chinese producten.
Lees ook
Is het na 1 augustus dan wel voorbij? Trump zal verwarring blijven zaaien met steeds weer nieuwe heffingen
Liveblog Economieblog
‘Schadelijk’ en ‘polarisatie voorkomen’: Europese leiders reageren op Trumps aankondiging importheffingen
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134909310-cb16e3.jpg|https://images.nrc.nl/IykcaxhP3qNH0MFRXAIfYhSRkDQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134909310-cb16e3.jpg|https://images.nrc.nl/Otfg80xOuBtkF9vSrCtDg5YKfiA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134909310-cb16e3.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134904795-e3f120.jpg|https://images.nrc.nl/EI7192mR2K5p2kO92SPYx5JyC8Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134904795-e3f120.jpg|https://images.nrc.nl/khS33S8GH7aqi36Cl5iSHFQ3Zcs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134904795-e3f120.jpg)
