De wekkerradio meldde dat jongeren jonger verslaafd raken aan nicotine. Mijn eerste gedachte: het kwaad wint. Als de doemindustrie waarvan de kwaadaardige lobby vorige eeuw werd blootgelegd zich nog langs een muur van regelgeving kan wurmen en jongeren jonger verslaafd krijgt, zijn we verloren. De eerste gedachte van de dag, hoeft geen goede gedachte te zijn, maar is meestal wel juist: het kwaad wint.
Als big nicotine winst mag blijven knijpen uit jonge longen, zal big oil blijven pompen, big agro blijven fokken en zal big luchtvaart vliegvakanties blijven aansmeren alsof die verplicht zijn. Er is geen kruid gewassen tegen die lobby’s. De geschiedenis van de mens is als een voetbalwedstrijd waarin met nog vijf minuten te gaan, het kwaad 12-0 voor staat. Supporters roepen dat liefde altijd overwint, maar dat is liefde voor geld, die telt niet. Liefde voor natuur en alles wat leeft, delft met 12-0 het onderspit.
Bij Zembla vertelden landbouwminister Piet Adema en Ingrid Becks, directeur van toelatingsinstantie Ctgb, waarom ze het voordeel van de twijfel gaven aan een landbouwgif dat kanker en Parkinson zou kunnen veroorzaken. In plaats van het woord ‘pesticide’ gebruiken beiden steeds het naar lobbykoker riekende ‘gewasbeschermingsmiddel’. Het kwaad heeft ons ingemaakt. Wij blijven op het veld staan, houden onze voetprint klein, protesteren links en rechts en brengen op verkiezingsdagen een stem uit, maar het kwaad heeft gewonnen. Dat de VAR verkleed als rechter zo nu en dan opstaat en zegt: ho wacht even, dit kan echt niet, gaat ons niet redden.
Ons water wordt ondrinkbaar, soorten verdwijnen, het koraal sterft, de zeeën raken leeg. Murw gelobbyde regeringen subsidiëren goedkoop vliegen, vlees mag in de bonus en nicotine in een lolly. Politici ruziën op Twitter terwijl het kwaad zich het vuur uit de sloffen lobbyt en alles verslaat wat geen aandeelhouders heeft, liefde incluis. Landen in vrede leveren wapens aan landen in oorlog en praten dat goed. Wie protesteert tegen Olie, Wapens, Agro of andere ruiters van onze Apocalyps wordt vakkundig natgespoten en geridiculiseerd. Inheemse activisten worden zelfs geliquideerd. 13-0.
In de Verenigde Arabische Emiraten regende het zo hard dat het woestijnland onder water staat. Er zijn aanwijzingen dat de hoosbui kunstmatig werd opgewekt, maar dat wordt hard ontkend. Zelfs het enorme vliegveld van Dubai staat blank en raadt reizigers af te komen. Op ons eigen Schiphol werden vluchten geannuleerd wegens onstuimig weer. De luchtvaart heeft er niet op gerekend dat klimaatverandering, kunstmatig of niet, luchthavens hoog op haar lijstje zou zetten. Goal tegen: 13-1. Ik juichte in stilte. Die goal in eigen doel moet het kwaad pijn doen. Even dacht ik: Misschien maken we een kans. Gedachten aan het einde van de dag zijn vaak positiever, maar zelden juist.
Met de Nederlandse export van bloembollen gaat het goed: in 2022 werd voor ruim een miljard euro aan bloembollen uitgevoerd, blijkt uit een telling die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vrijdag heeft gepubliceerd. Dat is ruim 30 procent meer dan vijf jaar daarvoor. Binnen tien jaar is de landbouwgrond die in Nederland wordt gebruikt voor bloembollen met 21 procent toegenomen, naar ruim 28 duizend hectare in 2023.
Niet iedereen in de omgeving van de bollenvelden is daar blij mee, want het gebruik van pesticiden ligt in de bloem(bollen)teelt vele malen hoger dan in de voedselproductie. Europese plannen om het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw te reduceren, werden in februari van tafel geveegd. Wel is het gebruik van pesticiden in de bloembollenteelt over het laatste decennium iets afgenomen, blijkt uit cijfers van het CBS. De populariteit van de tulp en de lelie nam toe. Vooral de lelieteelt gebruikt uitzonderlijk veel bestrijdingsmiddelen vergeleken met andere bloembollen.
Lees ook Vooral de lelieteelt gebruikt veel bestrijdingsmiddelen, wat weerstand opwekt vanuit de omgeving
De bloembollenteelt groeit al sinds de jaren tachtig, hoewel het aantal gespecialiseerde telers afgelopen decennium juist afneemt. Steeds meer boeren telen bloembollen als bijverdienste. Het succes van de bloembol gaat niet op voor bloemen en planten in het algemeen: de export daarvan stagneerde de afgelopen jaren juist door inflatie en de energiecrisis.
De staat en de Nationale Politie worden voor de rechter gedaagd door een Nederlandse man omdat zijn gegevens volgens hem onrechtmatig zijn verstrekt aan het buitenland, waardoor hij internationaal te boek staat als een potentiële terrorist. Al jarenlang ondervindt de jonge vader Omar, die vanwege de associatie met terrorisme niet met zijn achternaam in de krant wil, problemen bij grensovergangen wereldwijd.
Na inzageverzoeken heeft hij onlangs achterhaald dat de oorzaak van zijn problemen in Nederland ligt.
Omar begint zijn zoektocht nadat hem in 2019 „no entry Turkey” wordt toegeschreeuwd bij de Bulgaars-Turkse grens. „Never ever”, krijgt hij te horen. Zijn vrouw en schoonvader mogen hun reis voortzetten en Omar moet te voet terug naar Bulgarije. Omar, met een Marokkaanse achtergrond, heeft zijn schoonfamilie in Turkije door het inreisverbod nog nooit ontmoet.
Kort daarna, in 2020, begint hij in Turkije een rechtszaak tegen het inreisverbod. De rechter houdt het verbod in stand, maar het vonnis levert wel een puzzelstukje op. De Nederlandse afdeling van Interpol blijkt in 2015 een bericht over hem te hebben verspreid waarin staat dat Omar zou kunnen afreizen „om deel te nemen aan de conflicten in Syrië”.
stond op een terreurlijstOmar Dat ik het stempel heb van een potentiële terrorist, maakt me helemaal gek
Druk van de schoonfamilie
In Nederland doet Omar vervolgens een inzageverzoek bij de politie om erachter te komen of er inderdaad belastende informatie over hem is verzameld en verspreid. Het duurt tot februari 2023 voordat de politie hem laat weten dat hij van 2015 tot en met 2017 op de zogenoemde ‘LOP-lijst’ heeft gestaan, het ‘Landelijk Overzicht Politie Jihadgang’. Op 24 juli vorig jaar heeft minister Dilan Yesilgöz (Justitie, VVD) erkend dat deze lijst jarenlang is gedeeld met de VS. In samenwerking met Follow the Money, dat veel onderzoek doet naar terreurlijsten, schreef NRC vorig jaar al over tientallen Nederlanders, onder wie Omar, die op de ‘terrorist watchlist’ van de FBI waren beland.
Omar is in Nederland nooit aangemerkt als verdachte, wordt in februari 2017 van de LOP-lijst gehaald en heeft al jaren een vaste baan. De enige link tussen hem en enkele jihadgangers is de moskee die hij ooit bezocht, zegt hij zelf. „Dat ik het stempel heb van een potentiële terrorist, maakt me helemaal gek”, zegt Omar. Hij zegt dat zijn vrouw steeds meer druk van haar familie in Turkije ervaart, omdat die wil weten waarom Omar hun land niet in mag.
Omar krijgt in februari vorig jaar niet van de politie te horen met welke landen de belastende informatie is gedeeld. Daarom doet hij een nieuw inzageverzoek. In augustus vorig jaar schrijft de politie dat de LOP-lijst is gedeeld met de VS en Turkije.
Schadevergoeding
Na een derde inzageverzoek blijkt afgelopen januari dat minimaal 32 landen belastende informatie over Omar hebben ontvangen. Zijn advocaten Tom de Boer en Emiel Jurjens hebben de Nederlandse staat en de Nationale Politie afgelopen september al gesommeerd hem te helpen bij het zuiveren van zijn naam. In hun sommatie schrijven ze dat Nederland „onrechtmatig” heeft gehandeld door „lichtvaardig en zonder noodzaak” gegevens over hem vast te leggen en te delen. Ze stellen de staat en de Nationale Politie aansprakelijk voor de schade die Omar heeft geleden en eisen een schadevergoeding.
In haar reactie schrijft landsadvocaat Marianne Hirsch Ballin dat het delen van de informatie met het buitenland wel degelijk rechtmatig was. Volgens haar onderhield Omar rond 2015 contact met „in die tijd bekende aanjagers”. Onbekend blijft wie dat zouden zijn. De zorgen over Omars contacten zouden destijds door de wijkagent met hem zijn besproken.
Omar herinnert zich dit gesprek, maar volgens hem heeft de agent niet gezegd dat hij met aanjagers van jihadisme omging. „Er is niets mis met die moskee, maar wel met sommige jongens die daar komen”, zei de wijkagent volgens Omar. Hij stelt dat zijn contacten met radicale moslims nooit verder gingen dan een praatje bij de moskee.
Lees ook Zonder uitleg werden ze uit de rij geplukt bij de douane. ‘Jij komt dit land nóóit meer in’
In haar brief doet de landsadvocaat Omar het aanbod dat de politie éénmalig aan Turkije laat weten dat eerdere signaleringen over hem niet meer actueel zijn. Daarbij merkt ze op dat het niet zeker is dat Turkije iets met die informatie doet.
Voor Omar is deze reactie veel te mager. Hij eist „actieve hulp” bij het verwijderen van zijn gegevens uit de systemen van alle „derde staten”. Ook vraagt hij om „acute bijstand” als hij tijdens het reizen weer in de problemen komt. Omdat zijn eisen niet worden ingewilligd, stapt Omar nu naar de rechter in een civiele procedure.
Omar is de eerste die een rechtszaak begint, maar advocatenkantoor Prakken d’Oliveira van De Boer en Jurjens staat in totaal tien gedupeerden bij die tegen dezelfde problemen aanlopen. „De overheid doet weinig om ze te helpen, waardoor er waarschijnlijk meer rechtszaken zullen volgen”, zegt advocaat De Boer.
Ze is niet de eerste, maar was wel bijzonder uitgesproken. „Kil en onverschillig”, zo noemde de Roermondse burgemeester Yolanda Hoogtanders woensdag de wijze waarop haar gemeente in en na de Tweede Wereldoorlog met de lokale Joodse gemeenschap omging. Nadat eerder de burgemeesters van onder meer Nijmegen en Maastricht soortgelijke excuses uitspraken, vond ook Roermond zo’n tachtig jaar na dato dat het tijd was het boetekleed aan te trekken.
Dat verschillende gemeenten relatief kort na elkaar excuses aanbieden verrast hoogleraar rechtsfilosofie, Wouter Veraart van de Vrije Universiteit niet. „Als de ene gemeente het eigen verleden onderzoekt en excuses aanbiedt, wordt de andere ook wakker. Dat zie je ook met onderzoek naar het slavernijverleden.”
Dat het bijzonder lang duurt voordat overheden tot deze stap overgaan, ziet Veraart vaker. „De overheid vindt het over het algemeen heel moeilijk om de eigen rol te benoemen en om te erkennen dat er fouten zijn gemaakt.”
Lees ook Rutte hield excuses tot het laatst voor bijna iedereen geheim
Zo duurde het tot 2000 voordat premier Wim Kok excuses maakte voor het naoorlogse optreden van de Nederlandse overheid jegens de teruggekeerde Joden. Nadat Kok tijdens een Holocaust-congres in Stockholm erkende dat de overheid tekort had geschoten bij het rechtsherstel, barstte een golf van verontwaardiging los omdat hij weigerde excuses aan te bieden. Daarop volgden die alsnog. Twintig jaar later bood premier Mark Rutte verontschuldigingen aan voor het overheidshandelen ten tijde van de Jodenvervolging.
Aanmaningen en boetes
Inmiddels zijn vele Nederlandse gemeenten bezig met het onderzoeken van hun rol en bieden zij excuses aan, geregeld in combinatie met een geldbedrag ten behoeve van de Joodse gemeenschap.
De kiem van die excuusgolf, zegt Ronny Naftaniel – voormalig voorzitter van het Centraal Joods Overleg – ligt in Amsterdam. Daar stuitte in 2013 een studente in het archief op bezwaarschriften tegen aanmaningen en boetes wegens niet betaalde erfpacht uit de jaren 1942-1945 die teruggekeerde Joden moesten betalen. Die vondst leidde tot onderzoek door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) dat in Den Haag en Rotterdam navolging kreeg. Inmiddels doet het NIOD opnieuw onderzoek in Amsterdam, nu naar de rol van de gemeente bij de deportatie van Joodse Amsterdammers.
Hoogleraar Europese cultuurgeschiedenis Wim van Meurs van de Radboud Universiteit legt de kiem iets later: bij de inspanningen van journalistiekplatform Pointer. Op basis van ‘de Vastgoedboeken’ (Verkaufsbücher) van de bezetter buigt Pointer zich al jaren over de onteigening en verkoop van Joods vastgoed tijdens de oorlog. Van de 218 gemeenten in de Vastgoedboeken hebben er volgens Pointer 145 opdracht tot een onderzoek gegeven.
De Radboud Universiteit was de afgelopen jaren betrokken bij 25 van zulke onderzoeken van gemeenten naar hun oorlogsverleden. „Na zo’n onderzoek worden eigenlijk altijd excuses door de gemeente gemaakt”, ziet Van Meurs. Dat lang niet alle excuses veel publiciteit genereren komt volgens de hoogleraar onder meer doordat de ene burgemeester er beter in is dan de andere en de onderzoeksresultaten lang niet altijd voor een groot publiek gepresenteerd worden. Daar komt bij dat hij bij zijn onderzoeken geen excessen tegenkwam zoals in Den Haag en Amsterdam waar teruggekeerde Joden erfpacht en straatbelasting (een voorloper van de ozb) moesten betalen voor de jaren dat zij afwezig waren.
Lees ook Roermond was ‘kil en onverschillig’ tijdens Jodenvervolging en biedt nu excuses aan
Breed onderzoek
Naftaniel vindt dat gemeenten een zo breed mogelijk onderzoek moeten instellen: dus niet alleen naar de omgang met Joods vastgoed zoals veel gemeenten volgens hem nu doen. Dan komen er namelijk meer misstanden naar boven. „Neem Amsterdam waar Joden de tram van hun eigen deportatie in rekening werd gebracht of Eindhoven waar zij voor de bordjes ‘verboden voor Joden’ moesten betalen.”
Dergelijke onderzoeken fungeren volgens de voormalig CJO-voorzitter ook als een spiegel voor het heden. Strikt juridisch bezien was het overheidsoptreden destijds namelijk in de haak omdat het binnen de wet paste. „Maar het was buitengewoon immoreel. Dat is de les voor ambtenaren van nu bij kwesties zoals de Toeslagenaffaire. Ga je naar de letter van de wet handelen of laat je je gezonde verstand en hart spreken?”
Waanzin, zo betitelden advocaten van gerenommeerde kantoren in de wandelgangen de queeste van advocaat Benzi Loonstein (33) om de gokverliezen van zijn cliënten van voor 2021 terug te vorderen omdat internetgokken toen illegaal was. En iedere keer als hij afgelopen maanden alleen met zijn blauwe rolkoffer vol processtukken een rechtbank binnenliep, stuitte hij op een muur van advocaten, tolken en medewerkers van de internetgokbedrijven die hij voor de rechter had gedaagd.
Ook in de zittingszaal was het dédain proefbaar. Loonstein, die via een speciale website gokkers opriep zich bij hem te melden, heeft door heel Nederland voor zo’n vijftig cliënten vergelijkbare zaken aanhangig gemaakt. En dat benadrukte de tegenpartij graag. Hij zou het Nederlandse rechtsbestel overspoelen, zo stelde advocaat Jelle Duijn van Pokerstars bijvoorbeeld in maart in Almelo. „Nederlandse rechtbanken zijn tot bingomolen gereduceerd in de hoop dat er ooit een winnend nummer uitkomt.”
Meteen raak
Op dat winnende nummer heeft Loonstein niet lang te hoeven wachten. Bij de eerste twee uitspraken is het namelijk meteen raak. In twee baanbrekende uitspraken oordeelde de rechtbank Overijssel woensdag dat internetgokbedrijven Bwin en Pokerstars de gokverliezen van twee deelnemers van respectievelijk ruim 187.000 euro en ruim 231.000 dollar (216.000 euro) moeten terugbetalen.
De rechtbank oordeelt dat de kansspelovereenkomsten van de gokbedrijven met de deelnemers nietig zijn en juridisch dus nooit hebben bestaan. Dat betekent ook dat de verliezen van beide mannen moeten worden terugbetaald. Die uitspraken, beide gewezen door rechter Evelien Rozeboom, zijn baanbrekend en hebben zeer verstrekkende gevolgen – als zij in hoger beroep en cassatie overeind blijven.
Nederlanders kunnen pas sinds oktober 2021 legaal gokken op internet, maar honderdduizenden deden dat daarvoor al bij gokbedrijven zoals Unibet, Pokerstars, Bwin en Betsson die nu voor het hekje staan. De man die in Almelo met succes Pokerstars aansprak was er vanaf 2006 klant.
Lees ook Keer op keer werd de minister gewaarschuwd, en nu heeft Nederland 450.000 nieuwe gokkers
De financiële implicaties voor de gokbedrijven – die zich vanuit Malta en met een Maltese kansspelvergunning – op de Nederlandse markt richtten, zijn dan ook groot. Hoewel de bedrijven geen omzetcijfers over Nederland publiceren valt uit data van de toezichthouder Kansspelautoriteit af te leiden dat hun potentiële schade in de miljarden loopt. Zo vergokten de naar schatting 726.000 Nederlanders die vorig jaar via legale websites gezamenlijk 1,39 miljard euro.
De Nederlandse rechter voegt zich bij collega’s uit Duitsland en Oostenrijk die eerder oordeelden dat spelers van aanbieders zonder vergunning hun geld terug moesten krijgen. Dat was echter niet vanzelfsprekend. In 2015 wees het Amsterdamse gerechtshof een soortgelijke claim tegen Unibet nog af.
De Wet op de kansspelen verbiedt het zonder vergunning aanbieden van kansspelen. Volgens het gerechtshof maakte dat internetgokovereenkomsten niet nietig, de kansspelwet zou door maatschappelijke ontwikkelingen namelijk aan kracht hebben ingeboet. Zo zou internetgokken niet meer als onwenselijk worden gezien en trad de toezichthoudende Kanspelautoriteit niet eenduidig op tegen illegale aanbieders.
Lees ook Malta, de online gokhal van Europa
Boetes opgelegd
Advocaat Loonstein stelde dat het gerechtshof zich op onvolledige informatie baseerde. Ook de rechtbank Overijssel komt tot een andere analyse dan de hogere Amsterdamse rechter negen jaar geleden. Volgens de rechtbank is niet gebleken dat „het aanbieden van online kansspelen niet meer als maatschappelijk onwenselijk, illegaal of strafwaardig wordt ervaren”. Ook het gedogen van online gokken blijkt volgens de rechter niet. Zij wijst er op dat de Kansspelautoriteit Pokerstars en Bwin in 2019 nog boetes van respectievelijk 400.000 euro en 350.000 euro oplegde omdat zij zich illegaal op Nederlanders richtten.
Het verweer van de gokbedrijven dat de rechtbank met terugwerkende kracht een vorm van ‘risicoloos gokken’ in het leven roept en dit onaanvaardbaar is, verwerpt de rechter.
De komende weken zal blijken of de rechtbanken Noord-Holland en Amsterdam – waar soortgelijke zaken lopen – dezelfde analyse maken als de rechtbank Overijssel. Loonstein laat telefonisch weten vol vertrouwen te zijn. „Ik ben niet verbaasd, maar wel heel blij voor mijn cliënten. Dit zijn hele terechte uitspraken.”
In de garage van hun woning in het Zeeuwse dorp Bruinisse drijven kreeftenvisser Henk Jumelet en zijn vrouw Mariska een viswinkeltje. Hier verkopen ze elke zaterdag onder meer kreeften. Dat zijn er niet veel dit jaar. „Vorig jaar ving ik in deze tijd per dag vijfentwintig kilo. Nu nog maar twee.” Bestellingen bij de restaurants heeft hij afgezegd. „Ik ben 40 procent van m’n inkomsten kwijt.”
Bij de koffie vertelt de 59-jarige Jumelet, geboren en getogen in Bruinisse, dat hij dit voorjaar „met angst en beven” was begonnen met het vangen van kreeften. „Vorig najaar hoorden we van duikers dat er al een grote sterfte onder krabben en kreeften was. De bodem lag er mee bezaaid.” Het kreeftenseizoen loopt van de laatste zaterdag in maart tot half juli. Het valt niet mee. Jumelet: „Er zijn zowat geen kreeften meer. En veel van de kreeften die ik nog wel vang, zijn slap en zwak, ze bijten me niet. Die gooi ik terug.”
Wat er aan de hand is, is niet zeker. Er zijn wel donkerbruine vermoedens: dat de kreeftensterfte is veroorzaakt door het storten van grote hoeveelheden staalslakken, ter bescherming van de waterkeringen in de Oosterschelde. Staalslakken zijn een restproduct van de staalindustrie en het gebruik ervan geldt als een nuttige toepassing van afval. Uit deze staalslakken zouden giftige stoffen kunnen spoelen.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Kreeften in een aquarium. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Kreeften in een aquarium. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/18194331/data114478346-05de71.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-9.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-7.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-8.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-9.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-10.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/vgjvOsYOAvD_nvfmUzq3fR6HWtQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/18194331/data114478346-05de71.jpg 1920w”>Kreeften in een aquarium.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Aangespoelde oesters en kelp in de branding. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Aangespoelde oesters en kelp in de branding. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/18194329/data114478466-5f721d.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-13.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-11.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-12.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-13.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/04/de-kreeften-in-de-oosterschelde-zijn-op-zijn-ze-vergiftigd-door-de-staalslakken-14.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/t-pBcfXBg_hCp_hGSVqDXdjPRJU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/18194329/data114478466-5f721d.jpg 1920w”>Aangespoelde oesters en kelp in de branding.
Foto’s: Walter Herfst
Jumelet vertelt dat het slecht gaat met de biodiversiteit in de Oosterschelde . Er is af en toe wel onderzoek gedaan, zegt hij, maar niet voldoende. „We kregen een rapportje waar niets in stond dat ik niet zelf ook had kunnen opschrijven. Terwijl we steeds te horen krijgen dat onderzoek zo duur is. We geloven die gasten van Wageningen University niet meer. En het schiet niet op. Het kreeftenseizoen is allang begonnen. Dus we hebben nu zelf maar een bureau gevraagd om te kijken of er rommel uit die staalslakken in de kreeften zit, zware metalen bijvoorbeeld. Je wil toch niet op je geweten hebben dat de gezondheid van consumenten wordt geschaad?”
Hij slaat met de hand op tafel. „Ik wil het nu weten.” Als het onderzoek uitwijst dat kreeften beter niet meer kunnen worden gegeten, dan is dat maar zo.
Ecologische aftakeling
Dat staalslakken het leven in de Oosterschelde vernietigen, staat voor Jumelet, een van de ruim twintig kreeftenvissers op de Oosterschelde, niet vast. Het lijkt er volgens hem wel sterk op. „Overal waar staalslakken zijn gestort, lijdt het leven.” De ecologische aftakeling is eigenlijk jaren geleden al begonnen, bedacht hij onlangs, met de sterfte van heremietkreeftjes. „Dat zijn kwetsbare beestjes die ook afkomen op het aas in de kooien. Tientallen zaten er meestal in. Die zijn langzamerhand verdwenen. Ook zeewier, dat wil zeggen klappers die worden gebruikt om oesters af te dekken, groeit niet meer aan. En er is een abnormaal hoge sterfte onder mosselen, kokkels en tapijtschelpen.”
De bezorgdheid van de vissers wordt gedeeld door de provincie Zeeland. Gedeputeerde Staten drongen er een half jaar geleden bij demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen (Waterstaat, CDA) op aan het storten van staalslakken in de Oosterschelde voorlopig te staken. „Uit voorzorg.” Een jaar geleden publiceerde het RIVM een onderzoek, verricht in opdracht van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), naar de effecten van staalslakken, die veel worden toegepast bij aanleg en onderhoud van onder meer wegen en waterkeringen. Staalslakken zijn goedkoper dan zand en grond. In het rapport waarschuwde het RIVM voor de effecten van grote hoeveelheden staalslakken, met name door de „heel lage zuurgraad” van water waar stoffen uit de staalslakken in uitspoelen. Die lage zuurgraad „verstoort chemische, biologische en ecologische processen in de bodem en het oppervlaktewater”, aldus het rapport. „Al deze milieueffecten kunnen tientallen jaren optreden.” De Inspectie Leefomgeving en Transport trok uit het rapport de conclusie dat „de wettelijke regels voor het gebruik van staalslakken de risico’s voor mens en milieu niet voldoende afdekken”.
Overal waar staalslakken zijn gestort, lijdt het levenHenk Jumelet kreeftvisser
Staatssecretaris Heijnen erkent in een brief aan de Tweede Kamer dat er voor „verantwoord toepassen” van staalslakken „extra aandacht” nodig is, want incidenten elders in Nederland met een foutieve toepassing vindt zij „zeer kwalijk”. Zo heeft de gemeente Den Haag onlangs op een speelplaats materiaal weggehaald waarin staalslakken waren verwerkt, omdat kinderen er traanogen en hoestbuien van zouden hebben gekregen. Over de Oosterschelde laat ze weten dat „onderzoek nodig” blijft.
Neem zekere voor het onzekere
Meer onderzoek derhalve, onder meer van Wageningen University. Projectleider Jildou Schotanus: „Of er een verband is tussen staalslakken en kreeftensterfte is een hypothese die we gaan onderzoeken. We gaan kreeften niet alleen onderzoeken op ziekteverwekkers maar ook op toxines en zware metalen. Dat heeft tijd nodig.”
Visser Henk Jumelet op de steiger bij zijn visserijbedrijf. Foto Walter Herfst
De mosselvissers kunnen, anders dan de kreeftenvissers, de uitkomsten daarvan afwachten – het mosselseizoen begint pas in juli. Secretaris Addy Risseeuw van de branchevereniging voor mosselkwekers: „De sterfte onder kreeften is dit jaar extreem. Maar de mosselen moeten de komende maanden nog groeien. Ik ga niet beweren dat staalslakken één op één hebben geleid tot sterfte. Wel zou ik willen dat we het zekere voor het onzekere nemen en uit voorzorg het gebruik van staalslakken in de Oosterschelde verbieden, want de iets hogere kosten van alternatieven wegen niet op tegen de risico’s. We hebben het hier namelijk bovendien over een Natura2000-gebied, en Nationaal Park.”
Wat Henk en Mariska Jumelet „het meest frustrerende” vinden, is dat de overheid enerzijds vissers allerlei regels oplegt om te voorkomen dat het milieu wordt geschaad, maar anderzijds het gebruik van staalslakken niet verbiedt. „Dat is onrecht”, zegt Mariska. Henk: „Wij vissers kleuren keurig binnen de lijntjes van de overheid. Maar Rijkswaterstaat laat de hele Oosterschelde vol vergif gooien. Daar heb ik moeite mee.”
Het bedrijf ONE-Dyas mag niet beginnen met de bouw van een boorplatform voor gaswinning op de Noordzee ten noorden van Schiermonnikoog. Dat oordeelde de rechtbank in Den Haag donderdag. Volgens de rechter komt bij de bouw van het platform dusdanig veel onderwatergeluid vrij dat beschermde zoogdieren zoals bruinvissen en zeehonden daar last van hebben. Ook heeft de stikstofuitstoot grote gevolgen voor Natura-2000 gebieden in de duinen van Schiermonnikoog. Volgens het oorspronkelijke plan zou de stikstofuitstoot gecompenseerd worden door het kopen van de stikstofrechten van drie boerderijen. De rechter vindt die methode niet juist. Met de uitspraak vernietigt de rechter de verleende omgevingsvergunning.
De rechtszaak werd aangespannen door Nederlandse en Duitse milieuorganisaties, omdat het gasveld in kwestie zowel in Nederlandse als Duitse territoriale wateren ligt. De rechter ging niet in al hun bezwaren mee. Zo is er wel toestemming voor de aanleg van een elektriciteitskabel naar een nabijgelegen windpark en een pijpleiding van het boorplatform naar het vasteland. Maar om het boorplatform te kunnen bouwen moet staatssecretaris Hans Vijlbrief (Economische Zaken en Klimaat, D66) eerst de stikstof- en geluidsoverlastproblemen oplossen.
De staatssecretaris zette een handtekening onder het plan om in een periode van 35 jaar zo’n 14,2 miljard kubieke meter aardgas op te pompen in de buurt van Schiermonnikoog. De milieuorganisaties probeerden de gasboring tegen te houden door zich onder meer te beroepen op eerdere uitspraken uit de beroemde Urgenda-zaak. Maar de rechter ging daar niet in mee en oordeelde dat de Staat zelf mag beslissen op welke manieren zij de opgelegde klimaatdoelen van Parijs wil bereiken. Zeker nu ook de gasvelden in Groningen definitief dichtgaan zegt de rechter het belang in te zien van gaswinning uit kleine gasvelden op zee, „in het licht van de energietransitie en leveringszekerheid.”
Lees ook Duitsland wil nu tóch gaswinning in de Noordzee. De Waddeneilanden vrezen verlies van flora, fauna en toeristen
De 57-jarige man die vorig jaar een 36-jarige vrouwelijke medewerker van een Albert Heijn-filiaal in Den Haag doodstak, is veroordeeld tot tien jaar cel en tbs met dwangverpleging voor moord. De rechtbank in Den Haag, die donderdag vonnis wees in deze zaak, volgt daarmee de eis van het Openbaar Ministerie.
De steekpartij vond vorig jaar zomer plaats. Jamel L. was vrijgekomen uit de gevangenis, nadat hij was vrijgesproken van diefstal in een supermarkt. Tien dagen later kwam hij vroeg in de ochtend naar de winkel aan de Haagse Turfmarkt en vroeg een vakkenvuller waar de messen lagen. Vervolgens liep L. door naar de broodafdeling, waar de Roemeense vrouw werkte. Daar stak hij in op de vrouw, die ter plaatse overleed.
Bij de rechtszaak verklaarde L. zelf dat hij „in een impuls” had gehandeld. Het OM zag dat anders. In de dagen voor de fatale steekpartij had L. meerdere supermarkten bezocht en op de dag zelf liep hij verschillende medewerkers voorbij voordat hij zijn slachtoffer uitkoos. Dat wees volgens het OM op een doelbewuste actie en dus moord.
Vooropgezet plan
De rechtbank is het daarmee eens. Veel van wat de verdachte heeft verklaard, wijst er volgens de rechter op dat hij volgens een vooropgezet plan het slachtoffer heeft doodgestoken Zo heeft de verdachte nagedacht of hij het wel of niet zou doen. Ook heeft de verdachte gezegd dat hij het voorzien had op een witte Nederlander en daarom dit slachtoffer heeft gekozen.
Deskundigen in het Pieter Baan Centrum, waar L. is onderzocht, concludeerden dat hij al langer last had van „ernstige, terugkerende psychoses waarbij grootheids- en paranoïde waandenken voorop staan”. Volgens het OM was dit geen reden om L. ontoerekeningsvatbaar te verklaren. De rechtbank vindt L. nu „niet volledig ontoerekeningsvatbaar”, omdat zijn gedrag niet helemaal „werd bepaald door zijn ziekelijke stoornis.”
De koelbloedigheid en de gruwelijkheid waarmee L. het slachtoffer heeft neergestoken, vindt de rechtbank „uitermate schokkend”. De verdachte heeft de nabestaanden onherstelbaar leed aangedaan. Naast de celstraf en de tbs legt de rechtbank L. ook schadevergoedingen op. L. moet 150.000 en 17.500 euro betalen aan twee nabestaanden, de echtgenoot en de moeder van het slachtoffer.
Bedrijven hebben vorig jaar voor asielzoekers meer dan drie keer zoveel werkvergunningen aangevraagd als in de jaren ervoor. In 2023 ging het om 2.000 aanvragen, tegen ongeveer 600 aanvragen in 2021 en 2021. Het gaat om werkvergunningen voor vluchtelingen, van wie onzeker is of ze in Nederland mogen blijven.
Dat meldt het UWV, de uitvoeringsorganisatie voor onder meer werkloosheidsuitkeringen, in het donderdag gepubliceerde jaarverslag. De asielzoekers werken vooral in de uitzendbranche, de horeca, de schoonmaaksector, de landbouw en de detailhandel.
Naar verwachting van het UWV zal het aantal aangevraagde werkvergunningen dit jaar nog eens verdrievoudigen. Half maart stond de teller op 1.550 aanvragen. „Als je die lijn doortrekt, kom je op 6.000 tot 7.000 aanvragen voor heel 2024”, zegt een woordvoerder van het UWV. De stijging is het gevolg van de aanpassing van de regels, die vorig jaar bij de rechter werd afgedwongen.
24 weken
Asielzoekers die nog geen verblijfsstatus hadden, mochten tot voor kort maximaal 24 weken werken. Dat maakte het voor werkgevers onaantrekkelijk om voor hen een werkvergunning aan te vragen, hoewel er in tal van sectoren een groot gebrek is aan arbeidskrachten. In november 2023 veegde de Raad van State de 24-weken-regel van tafel, omdat die volgens de hoogste rechter in strijd was met de Europese Opvangrichtlijn. Het kabinet besloot daarop dat asielzoekers wel meer dan 24 weken per jaar mogen werken, als hun asielaanvraag minstens zes maanden in behandeling is.
Lees ook Als asielzoekers mogen werken zoveel ze willen, levert dat Nederland miljarden op
De rechtbank in Arnhem had in april al bepaald dat deze asielzoekers mochten werken in een zaak die door een asielzoeker was aangespannen. Het UWV was in hoger beroep gegaan om eens en voor altijd duidelijkheid te krijgen over de 24-weken-regel. „Werkgevers benaderden ons na die eerste uitspraak voor een werkvergunning, maar die mochten we toen nog niet geven”, vertelt de UWV-woordvoerder. Wel maakte het UWV een lijst van de aanvragers, die meteen na de uitspraak in hoger beroep werden gebeld. Uiteindelijk wezen de UWV-medewerkers zo 181 bedrijven op de mogelijkheid om opnieuw een aanvraag te doen voor zo’n driehonderd asielzoekers.
Obstakels
„Meteen na de uitspraak van de Raad van State kreeg ik telefoontjes van werkgevers”, vertelt Maarten van Panhuis van non-profitorganisatie RefugeeConnect die asielzoekers en statushouders aan werk helpt en ook de asielzoeker bijstond in zijn juridische procedure. Die interesse verbaast hem niet: „De behoefte aan deze werknemers is enorm.” Daarbij gaat het nu nog vooral om werk dat weinig scholing of kennis van het Nederlands vereist, zegt Van Panhuis. „Maar we zien nu wel meer asielzoekers aan de slag gaan in de zorg en de IT.”
Er kunnen in de nabije toekomst nog veel meer asielzoekers aan de slag gaan, denkt Van Panhuis: „Als een paar obstakels uit de weg wordt geruimd.” Zo’n obstakel is de eis dat de asielprocedure minimaal een half jaar moet lopen, net als de verplichting om een eigen bijdrage te betalen voor de asielopvang. „In principe is zo’n eigen bijdrage heel goed, maar een asielzoeker moet die betalen voor alle gezinsleden en dan is het bedrag wel erg hoog.” Ook duurt het aanvragen van een BSN-nummer en de werkvergunning nu nog te lang, zegt Van Panhuis: „Al doet het UWV zijn best om de vergunning sneller af te handelen.”
Ergens halverwege Morele Ambitie begon het me te dagen. Na het uitlezen van ‘de nieuwe Bregman’ wist ik het zeker. Zijn oproep aan idealisten miskent wat er nodig is echt iets te veranderen. Morele ambitie, schrijft Bregman, is als het beklimmen van een berg. Wie zijn zinloze baan heeft opgezegd en met al z’n talent in een rugzak eenmaal boven is, kan eindelijk het Goede gaan doen: klimaatverandering aanpakken, ziektes bestrijden, een nucleaire winter voorkomen, monden voeden, AI beteugelen. Bregman verwart daarbij progressieve moraliteit met een morele consensus die er niet is en die er ook niet kan zijn.
Over het aanpakken van kindersterfte en hongersnood is er misschien nog wel wat eensgezindheid. Het wordt al ingewikkelder bij kernwapens. Laat staan bij pak ’m beet AI, armoede, vrede, vrouwenrechten en klimaatverandering. Die uitdagingen gaan over het verdelen van macht. Dus wat daar het Goede is om te doen, draait om rechtvaardigheid. Dat maakt het complexer dan een helder inzicht dat ergens bovenop een berg ligt te wachten tot een legertje moreel ambitieuze Zuidas-accountants het komt halen.
Hoe je die uitdagingen ziet, hangt af van het antwoord op een vraag die de afgelopen decennia amper nog gesteld wordt. Oók niet door Bregman. De vraag is al enkele duizenden jaren de basis van elke politiek: hoe ziet een Goede, vrije en rechtvaardige samenleving er eigenlijk uit?
De vele antwoorden die daarop denkbaar zijn, vormen de essentie van een vrije, pluriforme samenleving. Liberale illusies ten spijt is er niet één rationele consensus over wat een Goed leven en een Goede samenleving is. Grof gezegd: ook Andrew Tate toont morele ambitie als hij zijn geloof in een reactionaire maatschappelijke ordening omzet in een ‘cult’ (waar Bregman voor pleit) van goedgelovige jonge mannen. Dat dit niet het Goede is waar Bregman en ik voor tekenen, is precies het punt.
De verzuiling en Koude Oorlog reguleerden en organiseerden dit ethische en ideologische conflict. Maar God, Marx en Carl Romme zijn dood, de politieke partijen leeggelopen en de (neo)liberale dominantie zoog het conflict uit de politiek. Wat resteert zijn individuele wenken. Bregmans gedepolitiseerde ethiek, die vooral het individu aanspoort iets goeds te doen, komt hieruit voort en het miskent het conflict dat idealisten moeten voeren: georganiseerd, en om de macht.
Want er is niet één optimale, objectief Goede oplossing voor AI of klimaatverandering. Ook de efficiëntste oplossing voor zoveel mogelijk mensen, een gedachte waarmee Bregman flirt, is dat niet. Efficiëntie is niet per se rechtvaardig (en vice versa). Laat staan dat er consensus is over wát rechtvaardig is.
Idealisten hebben dan ook niet zoveel aan bergbeklimmen. Bregman kan beter een boksschool beginnen.
Mark Lievisse Adriaanse ([email protected]) vervangt deze week Sjoerd de Jong
