Surinaamse kiezers lijken tegenpolen in de politiek tot samenwerking te dwingen

Verkiezingsmedewerkers verwerken de stemmen van de parlementsverkiezingen in Surinam. Juan Baretto/ AFP)

Zullen twee tegenpolen binnen de Surinaamse politiek gaan samenwerken? Dat is de grote vraag die de voorlopige uitslag van de Surinaamse verkiezingen van zondag oproept. Volgens een eerste zetelprognose op basis van de maandagnacht (lokale tijd) getelde stemmen, is er geen duidelijke winnaar. In wat een nek-aan-nekrace lijkt te zijn geworden, sleepte de Nationale Democratische Partij (NDP) onder leiding van Jenny Simons 18 zetels binnen; en de Vooruitstrevende Hervormings Partij (VHP) van de huidige president Chan Santokhi, 17 zetels.

De twee grote rivalen laten de andere partijen ver achter zich. Zowel de Nationale Partij Suriname (NPS) als de ABOP van Ronnie Brunswijk, die afgelopen vijf jaar deel uitmaakte van de regering-Santokhi, komt hoogstwaarschijnlijk op zes zetels uit. De verkiezingen van zondag waren de eerste onder een nieuw kiesstelsel dat de zetels representatief verdeelt.

De voorlopige uitslag toont dat de Surinaamse kiezers in de praktijk hebben gekozen voor een samenwerking tussen de twee grootste partijen. Om in de Nationale Assemblee een nieuwe Surinaamse president te kunnen kiezen, is een tweederde meerderheid van 34 (van de 52) zetels vereist. De VHP en de NDP zouden daar samen al aan komen. Om een regering te kunnen vormen en de voorzitter en ondervoorzitter van het parlement te kunnen benoemen, zijn 26 zetels nodig. Om met andere partijen deze meerderheden te behalen zal voor VHP en NDP veel lastiger zijn. Het lijkt erop dat de twee partijen tot elkaar veroordeeld zijn.

Samenwerking eerder uitgesloten

Het zal de komende periode evenwel spannend worden of het Suriname lukt een president te kiezen. En of het Zuid-Amerikaanse land dan voor het eerst een vrouwelijke president krijgt, in de persoon van voormalig arts en oud-parlementsvoorzitter Jenny Simons (NDP). Of dat het president Santokhi (VHP) lukt voor een tweede termijn te gaan. Beiden haalden als lijsttrekkers de meeste stemmen namens hun partij.

Op het eerste gezicht lijkt samenwerking tussen de VHP en de NDP moeilijk: de twee partijen zijn elkaars tegenpolen en hebben tijdens de campagne duidelijk gemaakt dat ze pertinent niet met elkaar willen samenwerken. President Chan Santokhi erfde bij zijn aantreden, in 2020 een miljardenschuld van de NDP, destijds nog geleid door de in december overleden oud-president Desi Bouterse.

Ook bij de NDP ligt samenwerking met de VHP uiterst gevoelig, vooral onder de zogenoemde ‘Boutisten’. Santokhi was als voormalig minister van Justitie (2005-2010) en daarvoor als inspecteur van politie, een belangrijke aanjager van het Decembermoorden- proces waarin Bouterse uiteindelijk werd veroordeeld tot twintig jaar celstraf. NDP-kopstukken zien de regering Santokhi als verantwoordelijke voor de veroordeling van Bouterse, zijn vlucht en zijn daaropvolgende overlijden eind december vorig jaar.

Tegelijkertijd kan het feit dat Bouterse van het politieke toneel verdwenen is, betekenen dat er nu alsnog ruimte komt voor samenwerking tussen VHP en de NDP. De weduwe van Bouterse, Ingrid Bouterse die als lijstduwer op nummer 51 van de NDP stond, is wel met voorkeursstemmen binnengekomen in het parlement.

Geen informateur

De formatie zal niet alleen door de onderlinge rivaliteit lastig worden, maar ook omdat Suriname niet de traditie van een informateur kent. Normaliter doen partijen de onderhandelingen met elkaar.

Wat tot samenwerking kan dwingen, is dat Suriname op het punt staat om grote voorraden ontdekte olie te gaan exploiteren. Die vondsten zijn door het Franse TotalEnergies gedaan in 2020 en de verwachting is dat in 2028, gestart wordt om deze olie, maar schatting 750 miljoen vaten, op te pompen. Suriname kan hier naar schatting in totaal tussen de 14 en 26 miljard euro aan verdienen. Politici hebben er veel voor over om in het machtscentrum te komen, want de regering die nu aantreedt zal de verantwoordelijkheid hebben voor de besteding van de oliedollars.

Als het niet lukt om in het parlement de president te kiezen in twee stemrondes dan wordt deze gekozen in de zogeheten Verenigde Volksvergadering (VVV). Dit houdt in dat alle assembleeleden, de districtsraden en de ressortraden stemmen voor een van twee presidentskandidaten, waarbij dan de meeste stemmen gelden. Bij de VVV ligt het risico van omkoping om de loer.

Santokhi niet afgestraft

Belangrijke thema’s bij deze verkiezingen waren de toegenomen armoede in het land, grote problemen in de gezondheidszorg en het onderwijs. Santokhi ging in zee met het Internationaal Monetair Fonds (IMF) om uit de enorme schulden te komen waar Bouterse het land mee had opgescheept. Dat betekende dat er fors bezuinigd moest worden en subsidies op onder meer elektriciteit en brandstof deels werden ingetrokken. De uitslag laat ook zien dat Santokhi ondanks de kritiek op hem, niet keihard is afgestraft voor dit beleid, en veel kiezers hem nog een kans geven.