Onlangs zag ik de indrukwekkende sportdocumentaire Unbreakable, over het leven van de Australische oud-tennisster Jelena Dokic. De film ging begin november in première op het Brisbane International Film Festival en wordt na de Australian Open, eind januari, uitgezonden op de Australische televisie. Ik hoop dat-ie naar Nederland komt, maar daarvoor zijn nog geen „vastomlijnde plannen”, laat de Nederlands-Australische producer Ivan O’Mahoney weten.
Het verhaal van Jelena Dokic, die vanaf eind jaren 90 ruim tien jaar tot de wereldtop behoorde, is tragisch en inspirerend tegelijk. Ze werd geboren in Kroatië en tennist sinds haar zesde, daartoe aangemoedigd door haar vader Damir. Die had in 1989 de halve finale tussen Steffi Graf en Monica Seles op Roland Garros gezien. Hun wedstrijdmentaliteit maakte indruk en één uitspraak van Graf bleef in zijn hoofd rondzingen: ‘tennis ontnam mij alles, maar het gáf me ook alles’.
Vrachtwagenchauffeur Damir bedacht een plan: de armoede ontvluchten door zijn dochter naar de tennistop te loodsen. Omdat hij zich geen coach kon veroorloven, nam hij zelf die rol op zich. Hoe? Door sportieve prestaties af te dwingen. Hij verbood zijn dochter te lachen op de baan. Schold haar uit voor ‘koe’, ‘bitch’ en ‘loser’. Sloeg haar met een riem – en dat was nog maar het begin.
Nadat het gezin met een vluchtelingenstatus naar het tennisgekke Australië was verhuisd, waar de tennisbond haar meteen omarmde, voerde hij de druk op. Door haar te dwingen haar coaches te ontslaan, door niet te juichen als ze won, door haar inkomsten in te pikken en zich te misdragen op toernooien. De angst voor zijn toorn vergrootte haar motivatie om te winnen, „want als ik zou verliezen had ik een probleem”, vertelt ze in de film.
Nadat ze in Canada een eerste rondepartij had verloren, sloeg hij haar bewusteloos in de badkamer van het hotel. Dokic vertelt het met de wijsheid van de veertiger die ze nu is, maar je ziet dat ze nog niet hersteld is van de jarenlange mishandeling. Meerdere mensen in de documentaire vragen zich af hoe ze met zo’n tirannieke vader kon bereiken wat ze heeft bereikt: zes gewonnen toernooien en plek vier op de wereldranglijst.
Verbazingwekkender nog is de houding van spelers, sponsoren, de Australische tennisbond en de WTA, de organisatie voor proftennissters. „Want het is duidelijk dat niemand iets deed”, zegt Lindsay Davenport, die na het winnen van de halve finale op Wimbledon, in 2000, haar arm om de huilende Dokic heen had geslagen in de kleedkamer. Vooral oud-tennisbestuurders spelen de vermoorde onschuld. Ze wisten wel dat haar vader zich misdroeg, hij had een zelfs een toernooiverbod gekregen, maar dat het zó erg was? Nee.
Hoewel journalisten gretig berichtten over de misdragingen van Damir, werd niet ingegrepen. Sterker nog: Damir Dokic werd gevraagd voor een reclamespot van Kia, de huidige sponsor van de Australian Open, nadat hij de boel bij elkaar had geschreeuwd in de kantine van de US Open. Trots vertelt een oud-WTA-bestuurder dat hij goed had nagedacht over een passend toernooiverbod. „De straf was zes maanden van kracht, en eindigde nét voordat Jelena achttien werd. We hoopten dat ze daarna de banden met hem zou verbreken.” Naïef, want hij constateerde eerder dat Dokic „bijna een gijzelaar” leek.
Aan het verhaal van Dokic wordt veel gerefereerd sinds The Athletic begin deze maand berichtte dat Stefano Vukov, oud-coach van grandslamwinnares Elena Rybakina, voorlopig geschorst is door de WTA wegens mogelijke overtreding van de Code of Conduct (de Australian Open gaf hem geen accreditatie). Om welke overtreding(en) het zou gaan wil de WTA niet zeggen, maar meerdere coaches en spelers hebben zich kritisch uitgelaten over Vukov’s gedrag. De Franse coach Marion Bartoli „kon niet aanzien” hoe hij tegen Rybakina sprak, zei ze twee jaar geleden in de podcast Match Points. „Ik hoop dat ze een coach vindt die haar respecteert, ongeacht het resultaat.” Oud-tennisser Andy Roddick noemde hun relatie „borderline toxic.”
Meest kritisch over Vukov is oud-tennisster Pam Shriver, die in 2022 tegenover The Telegraph onthulde dat ze vanaf haar zeventiende vijf jaar lang een „ongepaste en schadelijke” relatie had met haar eigen coach. „Het zijn niet alleen vrouwen die lijden onder misbruik van coaches, maar ze vormen wel een meerderheid”, zei ze destijds. „Soms zijn het jonge meisjes en veel oudere mannen. Soms zijn ze even oud en zou je kunnen stellen dat het met wederzijdse instemming gebeurt en dat ze kunnen doen wat ze willen. Maar het mengen van je persoonlijke en professionele leven creëert allerlei extra spanningen, vooral in de hogedruk sportwereld.”
Shriver, die ook in Unbreakable wordt opgevoerd, toonde zich bezorgd toen Rybakina kort voor het nieuws in The Athletic bekendmaakte dat Vukov weer voor haar kwam werken, nadat ze hem in augustus aan de kant had gezet, ten faveure van Goran Ivanisevic, oud-coach van Novak Djokovic. „Het is tijd dat onze hele sport eindelijk opstaat tegen mishandeling en sekte-achtige manipulaties van spelers”, schreef Shriver op X. „Dit is een zeer trieste situatie en mijn gebeden gaan uit naar Elena Rybakina.”
Mede onder druk van Shriver stelde de WTA in 2022 een Director of Safeguarding aan, en werd de 57 pagina’s lange Code of Conduct opgesteld. Daarin staat dat de Director of Safeguarding bepaalt of het vermeende wangedrag wordt onderzocht door de WTA of door een extern onderzoeksbureau. Niet altijd hoeft de klacht van het slachtoffer te komen, het kan ook om een getuige gaan.
Ook vóór de invoering van de code werden wel eens klachten tegen coaches onderzocht, maar zelden haalden die de pers. Kenners denken dat deze langer lopende zaak wél naar buiten is gekomen, omdat Rybakina haar oud-coach een nieuwe kans wilde geven, en mensen als Shriver daar tegen ageren.
Bij de WTA moeten ze Shriver vrezen, want negatieve pers over zo’n delicaat onderwerp rond een grandslamtoernooi, daar zitten ze niet op te wachten. En Shriver hád de WTA er in Unbreakable al van langs gegeven. In de film vraagt ze zich af waarom de zorgelijke signalen over Dokic nooit zijn onderzocht. „Die kun je toch niet terzijde schuiven met de constatering: het is een boze, agressieve vader?”
