N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/01/web-1901sposara.jpg)
Foto Nicolas Luttiau/ Presse Sport
Sara Björk Gunnarsdóttir had een geldige reden voor haar afwezigheid. De IJslandse voetbalster wilde haar zoontje Ragnar in een vertrouwde omgeving verwelkomen. Dus verbleef ze tijdens haar zwangerschap twee jaar geleden tijdelijk in haar thuisland. Over haar professionele toekomst was ze glashelder: ze zóu terugkeren. Maar op salaris van haar Franse club Olympique Lyon hoefde Gunnarsdóttir tijdens die periode niet te rekenen. Het was, zo kreeg ze te horen, niet persoonlijk. Het was gewoon business.
Zo begon een slepende juridische strijd met haar club, een conflict dat afgelopen dinsdag in Gunnarsdóttirs voordeel werd beslecht toen de wereldvoetbalbond FIFA besloot dat haar alsnog een vergoeding van 82.000 euro toekomt. De wereldspelersvakbond FIFPro noemde de uitspraak „baanbrekend”.
Ook in de Nederlandse Eredivisie waren de afgelopen jaren verschillende spelers die hun loopbaan onderbraken voor een zwangerschap. Van Desiree van Lunteren en Chantal de Ridder tot het bekendste voorbeeld Daphne Koster. Zij werden gewoon doorbetaald. Hun zichtbaarheid, zo stelt Claudia van den Heiligenberg van spelersvakbond VVCS, had een belangrijk en emanciperend effect. „Ze laten zien dat het wél kan. Veel vrouwen, ook in Nederland, weten niet wat hun rechten zijn. Hoe vaker het voorvalt, hoe meer het als normaal wordt beschouwd. Want dat is het in principe ook.”
Zelf zag Van den Heiligenberg, die tussen 2007 en 2015 in de Eredivisie voetbalde, het nooit als mogelijkheid. Of de kinderwens in de kleedkamer weleens ter sprake kwam? „Het is ons nooit expliciet gezegd dat het niet kan, maar het gevoel dat het een wezenlijke optie was, kregen we nooit. Er werd niet over gesproken”.
Eind 2020 kondigde de FIFA aan dat het zwangere voetbalsters beter wil beschermen, ongeacht het land of de club waar ze spelen. Er kwamen betere regelingen voor de doorbetaling van salaris, de medische begeleiding en het zwangerschapsverlof. Tot dan dicteerden clubs zelf welke voorwaarden voor zwangere spelers. De uitspraak die deze week bij de FIFA werd afgedwongen, schept een bijzondere wereldwijde precedent, waardoor speelsters wereldwijd sterker staan.
Door mannen gedomineerd
Naast het juridische aspect is er de heersende voetbalcultuur, waar – vaak ongeschreven – sociale regels gelden. Een wereld ontworpen voor en vormgegeven door mannen. Een omgeving die Gunnarsdóttir altijd het „gevoel gaf dat het iets negatiefs was dat ik een baby kreeg.”, zoals ze dinsdag in the Players Tribune schreef.
Dat een gevierde topclub als Olympique Lyon zich comfortabel voelt om FIFA-regels naast zich neer te leggen, ziet Marjan Olfers als een sprekend voorbeeld van die mannelijke dominantie. Ze is als hoogleraar Sport en Recht verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. „Een mannelijke achterban, een hele krans mannelijke bestuurders, een door mannen gedomineerde sportjournalistiek, dat zorgt niet bepaald voor een vrouwvriendelijke cultuur”, vertelt ze. „In zo’n wereld belanden kwesties waar vrouwen mee te maken krijgen al snel in de marge. Of het nu zwangerschap of het taboe rond menstruatie betreft. Bovendien ben je in de topsport alleen waarde als je beschikbaar bent. Wie zwanger is, stáát er nu eenmaal even niet. De vraag is, hoe erg is dat? Het is een natuurlijk proces die vrouwen doormaken. Het hoort bij het leven. Dat hoor je te accepteren.”
De recente juridische correctie laat een glimp van een evolutie zien, die hoort bij de emancipatie van de vrouwentak, vindt Olfers. „Al verloopt het proces moeizaam, het vrouwenvoetbal krijgt stilaan vorm, zowel in niveau als in acceptatie. Daarmee dringt zich een nieuwe cultuur op binnen clubs. Want, hé, nu lopen er ook vrouwen rond op de club. Dat zorgt zo nu en dan voor een clash, zoals deze rechtszaak in Frankrijk. Het pelt de lagen van een door mannen beheerste sector, heel langzaam af.”
Het arbeidsrecht in Nederland biedt zwangere voetballers met een werknemerscontract bescherming. Slechts drie eredivisieclubs zijn gebonden aan een cao-overeenkomst: Ajax, PSV en Twente. Voor andere kleinere clubs, die vaak werken met kortlopende contracten, minder indrukwekkende voorwaarden en waar vaak onkostenregelingen gelden, is dat niet altijd het geval.
Dat fundamentele arbeidsrecht weegt zwaarder door dan elke andere overeenkomst, zegt Olfers. „We kunnen hoog en laag springen met allerlei regelgeving vanuit sportbonden, maar die bepalingen blijven ondergeschikt aan het arbeidsrecht. Ook eventuele overeenkomsten die zwangerschapsverlof niet dekken. Dan gelden dezelfde regels als voor een administratief medewerker of een journalist. Bij zwangerschap horen werkgevers gewoon door te betalen. Dat kan je als club niet zomaar naast je neerleggen”.
Iets moois in je buik
Kees Punt, directeur van de vrouwentak bij ADO Den Haag ziet ook dat de kwestie, ingegeven door de nieuwe FIFA-regels, steeds vaker ter sprake komt binnen de club. Natuurlijk, zo benadrukt hij, liggen de salarissen bij ADO „aanmerkelijk lager” dan bij een club als Lyon of Ajax. Van de 26 spelers die bij ADO rondlopen, staan momenteel zes vrouwen onder professioneel contract.
ADO draait al sinds de oprichting van de Eredivisie in 2007 mee en kreeg drie jaar geleden met een zwangerschap in de selectie te maken, toen Priscilla Mesker haar zwangerschap aankondigde. Zowel haar onkostenvergoeding – ze was niet in het bezit van een profcontract – als haar auto-regeling liepen gewoon door. En daar bestaat volgens Punt ook geen discussie over. „Want wat is eigenlijk het verschil tussen iemand die een kruisband scheurt en negen maanden niet kan spelen en iemand die zwanger is en er voor een tijd uit ligt. We willen niemand laten vallen.” Naar eigen zeggen wil de club in de toekomst het recht op zwangerschapsverlof specifiek opnemen in nieuwe overeenkomsten die het aangaat. Dat was tot nog toe niet het geval.
In het hoofd van Sara Björk Gunnarsdóttir vochten ongemak, weifeling en de angstgevoelens om voorrang zodra ze het nieuws van haar eigen zwangerschap vernam. Het zou juist de fijnste tijd van je leven moeten zijn, zegt Van den Heiligenberg. „Er gebeurt iets heel moois in je buik. Dat er vervolgens niet meer naar je omgekeken, je zelfs wordt afgeschreven, is buitengewoon kwalijk. Voor zo’n club ben je van geen enkele waarde meer. Want topsport en zwangerschap, dat gaat niet samen, toch?”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data87326342-05cd84.jpg)
Lees ook: De strijd om gelijke beloning van de Oranje Leeuwinnen werd nooit zo fel als in de VS
